استرس پنهان به وضعیتی اشاره دارد که طی آن فشار روانی منجر به اخلال در کارکردهای شناختی یا مشکلات جسمی می‌شود اما به سادگی قابل تشخیص نیست. مهم‌ترین علامت استرس پنهان شامل موارد زیر می‌شود:
- تنگی نفس
- تحریک پذیری
- خستگی مفرط
- دردهای روان‌تنی
- میل به دوری از افراد
- اختلالات خواب
در صورت عدم درمان، استرس پنهان می‌تواند منجر به بیماری‌های پزشکی مختلف یا حتی اختلالات روانشناختی شود. تشخیص و درمان استرس پنهان با روان‌درمانی امکان‌پذیر است.
استرس پنهان چیست؟
استرس پنهان با وجود اینکه یک تشخیص روانشناختی نیست، اما به دلیل رایج بودن آن پدیده‌ای شناخته شده در دنیای روانشناسی است. متخصصین مختلف ممکن است با اسامی متنوعی به آن اشاره کنند اما در نهایت، استرس پنهان به شرایطی اطلاق می‌شود که طی آن فرد تحت استرس شدید است به نوعی که برخی توانایی‌های شناختی و سلامت جسمی وی تحت تاثیر قرار می‌گیرد، با این وجود نشانه‌ای از اختلال روانشناختی دیده نمی‌شود و علی رغم مشکلات، فرد زندگی عادی خود را دنبال می‌کند.
این وضعیت روانشناختی معمولا به عنوان نقطه شروعی برای ابتلا به انواع مختلف اختلالات روانشناختی یا بیماری‌های جسمی شناخته می‌شود. افراد درگیر با این نوع از استرس، معمولا به دلیل سبک زندگی خود در معرض استرس شدید قرار می‌گیرند و به نوعی، سطح پایه طبیعی استرس در بدن آنها افزایش می‌یابد. به این شکل، فرد فقط تحت استرس توانایی انجام دادن وظایف خود را داشته و بدون وجود عامل فوری یا مسئله استرس‌زا، از مسئولیت‌های خود دوری می‌کند.
از دید اطرافیان افراد درگیر به این مشکل، آنها بسیار توانا، تلاشگر و باانگیزه هستند؛ در حالی که فرد با استرس شدید و عوارض آن دست و پنجه نرم می‌کند. برخی از این افراد به مرور زمان توانایی مدیریت و کنترل استرس خود را پیدا کرده و بر آن فائق می‌شوند در حالی که اکثر افراد، پس از مدتی دچار مشکلات مختلفی از جمله دردهای روان تنی، استهلاک شغلی یا مشکلات قلبی عروقی می‌شوند.
اکثر افراد درگیر با استرس پنهان، قادر به شناسایی عوامل تاثیرگذار و مهم در افزایش سطح استرس خود نیستند و بسیاری نیز حتی قادر به تشخیص وجود استرس نیستند. این موضوع به دلیل افزایش تدریجی سطح استرس و تاثیر آن بر سبک زندگی فرد است.
نشانه‌های استرس پنهان
با وجود اینکه بسیاری از افراد قادر به کشف یا شناسایی عوامل و نشانه‌های استرس پنهان در خود نیستند، برخی نشانه‌های جانبی حاکی از وجود آن است. یکی از راه‌های کشف و شناسایی نشانه‌های استرس پنهان، پرسشنامه‌های روانشناختی مختلف هستند که با توجه به عوامل جانبی، با دقت زیادی می‌توانند وجود یا عدم وجود آن را تعیین کنند.
پرسشنامه زیر یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای کشف استرس پنهان است. به پرسش‌های زیر با در نظر گرفتن اتفاقات دو هفته اخیر پاسخ دهید.
| هیچ‌وقت(0) | به ندرت (1) | گاهی (2) | اکثرا (3) | همیشه (4) | |
| 1- ریلکس کردن، بیکار نشستن یا استراحت کردن برایم دشوار است. | |||||
| 2- گاهی اوقات در شکم درد خفیفی حس می‌کنم یا مشکلات گوارشی دارم. | |||||
| 3- تحریک پذیر هستم یا به سادگی عصبی می‌شوم. | |||||
| 4- تجربه تنگی نفس دارم. | |||||
| 5- احساس گیجی یا سردرگمی دارم. | |||||
| 6- خواب خوبی ندارم. (شامل به خواب رفتن، از خواب پاشدن یا کیفیت خواب) | |||||
| 7- پنیک کردم یا نتوانستم به درستی شرایط را مدیریت کنم. | |||||
| 8- عصبی هستم یا با کوچک‌ترین دلیلی عصبی می‌شوم. | |||||
| 9- دست‌هایم می‌لرزند. | |||||
| 10- نگران همه چیز هستم. |
در صورتی که جمع نمرات شما کمتر از 10 باشد، به هیچ عنوان مشکل استرس یا اضطرابی ندارید، در صورتی که جمع نمرات بین 11 تا 26 باشد، احتمال وجود استرس و اضطراب وجود دارد، در صورتی که جمع نمرات بین 27 تا 40 باشد دچار استرس و اضطراب شدید هستید و بهتر است برای مقابله با آن اقدام کنید.
دلایل استرس پنهان
همانطور که بررسی شد، اکثر افرادی که با استرس پنهان دست و پنجه نرم می‌کنند، از دید اطرافیان و آشنایان، افراد با انگیزه و پرتلاشی هستند؛ این مسئله باعث می‌شود تا فرد بیش از حد نرمال در برابر نشانه‌ها یا عوامل مختلف مقاومت کرده و به نوعی به آن دامن بزند.
استرس طبیعی و در حد طبیعی، جزو دلایل اصلی ایجاد انگیزه برای فعالیت‌های مختلف است. تا وقتی افراد درگیر با استرس پنهان، دستاورد یا پاداش دریافت می‌کنند، پنهان کردن استرسشان یا بی‌توجهی به آن از دید فرد، منطقی به نظر می‌رسد. به همین دلیل، نادیده گرفته شدن علائم و نشانه‌ها یکی از دلایل افزایش استرس در فرد و تبدیل آن به مشکلات و اختلالات جدی‌تر است.
فارغ از این موضوع، ماهیت این استرس در افراد مانند اشکال دیگر استرس بوده و می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شده باشد. در ادامه شناخته‌شده‌ترین دلایل بروز استرس پنهان را بررسی خواهیم کرد.
- عوامل محیطی: همه ما در طول روز در معرض عوامل و اتفاقات مختلفی قرار می‌گیریم که می‌تواند منجر به افزایش سطح استرس شود. با توجه به اینکه استرس معمولا کوتاه مدت بوده و نهایتا طی چندین ساعت کمرنگ می‌شود، می‌توان گفت استرسورهای شدیدتر در تبدیل آن به استرس پنهان نقش دارند.
- رژیم غذایی: به طور طبیعی، بعد از مواجهه با استرس مخصوصا استرس شدید، بدن تلاش می‌کند تا وضعیت نرمال را دیکته کند. برای این کار، بخش‌های مختلف بدن نیاز به مواد مغذی مختلفی برای ترشح هورمون‌های مختلف دارند. در صورتی که این نیازها به دلیل رژیم غذایی مناسب برطرف نشوند، امکان تبدیل آن به استرس مزمن یا استرس پنهان وجود دارد.
- سبک زندگی: نقش سبک زندگی در تجربه استرس بسیار پررنگ است. افرادی که مشاغل حساس یا دشوارتری دارند، میزان استرس خیلی بیشتری تجربه می‌کنند. با چشم پوشی از عوامل دیگر، می‌توان گفت این مواجهه با استرس بیشتر از حد معمول در کوتاه مدت، قادر به ایجاد استرس پنهان نیست؛ با این حال، طی بلندمدت، مواجهه با استرس می‌تواند منجر به بیماری‌های پزشکی یا روانشناختی شود.
- عوامل بیولوژیکی: علاوه بر اینکه برخی مواد غذایی برای کارکرد بخش‌های مختلف بدن ضروری هستند، کارایی صحیح این بخش‌های مختلف برای استفاده از این مواد غذایی نیز ضروری است. در صورتی که به دلیل بیماری یا وضعیت‌های مختلف پزشکی، کارکردهای مغز یا بدن مختل شوند، بدن قادر به تغییر شرایط و دوری از استرس نخواهد بود.
نکته: با وجود اینکه دلایل ذکر شده به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین دلایل استرس پنهان شناخته می‌شوند، در نظر داشتن این نکته حائز اهمیت است که معمولا بیشتر از یک عامل درگیر است و چندین عامل می‌توانند به صورت همزمان دلیل مشکل باشند. علاوه بر این، اضافه بر دلایل رایج و مهم، برخی دلایل جزئی‌تر ممکن است دخیل باشد.
چگونه استرس پنهان را شناسایی و درمان کنیم؟
شناسایی استرس پنهان منوط به بررسی نشانه‌های مستقیم و غیرمستقیمی که ممکن است مرتبط باشند، خواهد بود. استرس پنهان می‌تواند نشانه‌های زیر را ایجاد کند:
- درگیری ذهنی درباره فعالیت‌ها و نتیجه آنها
- افزایش ضربان قلب یا تنگی نفس مکرر
- احساس خستگی مفرط در طول روز
- اختلالات خوابی اعم از بی‌خوابی، پرخوابی یا خواب بی‌کیفیت
- دوری و فرار از فعالیت‌های مختلف
- دوری از جمع‌ها و آشنایان
- احساس گیجی یا سردرگمی بدون دلیل آشکار
- میل به استفاده یا استفاده از الکل، مواد مخدر یا حتی داروهای مختلف بدون نسخه
اولین قدم برای درمان استرس پنهان، شناسایی استرس پنهان، نشانه‌های آن و عوارضی که در زندگی فرد داشته، است. پس از شناسایی و کشف این عوامل، دوری از عوامل استرس‌زا با تغییر در سبک زندگی یا رژیم غذایی، حتی به صورت موقت می‌تواند مفید باشد. این تغییرات به ذهن و بدن فرد کمک خواهند کرد که بدون فشار اضافی، وضعیت نرمال و فاقد استرس را بازیابی کند. موارد زیر برای این کار مفید هستند:
- ورزش سبک: اضافه کردن ورزش سبک به برنامه روزانه علاوه بر فوایدی که بر سلامت جسمی دارد، نقش پررنگی در سلامت روان، مخصوصا کنترل و کاهش استرس دارد. ورزش‌های سنگین به دلیل ماهیت خود یا فشاری که بر بدن وارد می‌کنند ممکن است نامناسب باشند؛ اما ورزش‌های سبک مثل یوگا بسیار مفید هستند.
- ژورنال: نوشتن خاطرات یا محتوای فکر به دلایل مختلف تاثیرات مثبت زیادی بر سلامت روان دارد. تخلیه افکار منفی با یادداشت کردن آنها به شما کمک خواهد کرد تا آنها را پشت سر گذاشته و دید منطقی‌تری به وقایع و اتفاقات داشته باشید.
- قدم زدن: بسیاری از افراد به دلیل ماهیت شغل یا زندگی خود مدت بسیار کمی خارج از خانه یا محل کار سپری می‌کنند. قدم زدن مخصوصا در محیط‌هایی مثل پارک یا جنگل، علاوه بر ایجاد فرصت برقراری ارتباط با جامعه و طبیعت، کمک زیادی به ایجاد و حفظ آرامش در فرد می‌کند.
- نظم و انضباط: بسیاری از متخصصین سلامت روان باور دارند وضعیت روان افراد، بازنمایی از محیط زندگی آنها است. بر این باور، مرتب کردن محیط خانه و اتاق یا محل کار و نظم دادن به اشیا مختلف تاثیر مثبتی خواهد داشت. علاوه بر این، فعالیت در خانه و اهمیت دادن به نظم می‌تواند نقطه شروعی برای دوری از اهمال‌کاری باشد.
- صحبت کردن: با وجود اینکه یادداشت کردن افکار و اتفاقات کمک زیادی به تخلیه جنبه منفی آنها می‌کند، در بسیاری از شرایط صحبت کردن با نزدیکان و دریافت نظر آنها نیز می‌تواند مفید باشد. علاوه بر این، برقراری ارتباط و اجتماعی شدن برای افرادی که درگیر استرس پنهان هستند نیز فواید زیادی دارد.
در صورتی که این فعالیت‌های خانگی و تلاش برای دوری از استرس کافی نباشد، مراجعه به متخصص سلامت روان برای دریافت مشورت و کمک بیشتر می‌تواند مفید باشد. در برخی از شرایط دلیل وجود این استرس می‌تواند عمیق‌تر از آن باشد که با فعالیت‌های ذکر شده برطرف شود. شما می‌توانید با کمک پلتفرم پل از خدمات مشاوره آنلاین اضطراب استفاده کرده و با بهترین متخصصین سلامت روان کشور در ارتباط باشید.
کلام آخر
استرس پنهان به شرایطی اطلاق می‌شود که طی آن فرد تحت فشار روانی زیادی قرار دارد اما علائم اختلال روانشناختی در وی وجود ندارد. قرارگیری در این شرایط برای طولانی مدت علاوه بر مشکلاتی که بر سلامت جسمانی دارد، خطر ابتلا به اختلالات روانشناختی را نیز افزایش می‌دهد. با وجود پنهان بودن استرس، نشانه‌هایی برای تشخیص و کشف استرس وجود دارد و روان‌درمانی می‌تواند به کاهش استرس کمک کند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین بهره ببرید.
منابع
