کودکان در مواجهه با استرس تحت فشار زیادی قرار می‌گیرند و توانایی ابراز احساسات خود به شکل صحیح را ندارند. در این شرایط توجه والدین و آموزش مدیریت استرس به کودکان اهمیت زیادی پیدا می‌کند. آموزش این نکات نیاز به رابطه مناسب بین والدین و کودک دارد. مهم‌ترین نکات مدیریت استرس به کودکان شامل این موارد می‌شود:
- برنامه‌ریزی زمانی برای کودک
- آموزش مهارت ذهن آگاهی
- فعالیت‌های مشترک مثل کاردستی درست کردن
- مثبت گرایی در مقابل منفی بافی کودک
- توجه به خواب و رژیم غذایی کودک
- فعالیت بدنی منظم و کافی
نشانه‌های استرس در کودکان چیست؟
کودکان در مقابل احساسات شدید بسیار آسیب پذیر هستند و توانایی ابراز و بیان دقیق احساسات خود را ندارند. این مسئله باعث می‌شود تا عاملی مثل استرس با نشانه‌های غیرمستقیم، خود را نشان دهد.
معمولا تحریک پذیری و نتایج آن اولین نشانه‌هایی هستند که موردتوجه قرار می‌گیرند. تحریک‌پذیری در کودک باعث می‌شود تا در واکنش به اتفاقات مختلف شروع به جیغ و داد و گریه یا داد و بیداد کند. تحریک‌پذیری می‌تواند در مواجهه با محرک‌های ناخوشایند نیز خود را بروز دهد. برای مثال لباسی که به اندازه کافی راحت نیست یا غذایی که کودک دوست ندارد می‌تواند دلیلی برای لجبازی کودک شود.
یکی دیگر از نشانه‌های استرس پنهان در کودک، بی‌خوابی است. ناتوانی کودک در به خواب رفتن مخصوصا در شرایطی که خسته است، نشانه‌ای از استرس وی است. قهر کردن با دوستان نزدیک یا مادر و پدر نیز می‌تواند به عنوان نشانه در نظر گرفته شود.
سردرد یا شکم دردهای مکرر که دلیل موجه پزشکی ندارند نیز می‌توانند به عنوان عوارض استرس موردتوجه باشند. بی‌اختیاری ادرار و مدفوع مخصوصا در خواب نشانه مهمی برای استرس در کودکان است. در صورتی که نشانه‌های ذکر شده را در کودک خود مشاهده می‌کنید می‌توانید با کمک مشاوره آنلاین پل از متخصصین کمک بگیرید.
دلایل ایجاد استرس در کودکان چیست؟
دنیای کودکان بسیار کوچک و محدود به خود و نزدیکان مهم است. رایج‌ترین دلیل استرس در کودکان تنش و مشکل در خانه و خانواده است. مانند بزرگسالان، هرگونه تغییر در شرایط زندگی، مثبت یا منفی، منجر به ایجاد استرس در کودکان می‌شود. تفاوت آن با بزرگسالان در نحوه ادراک و ابراز این استرس است که در بلندمدت می‌تواند برای کودک مشکلاتی ایجاد کند.
کودکان 2 تا 7 ساله بیشتر از هرچیزی به احساسات اطرافیان نسبت به خود اهمیت می‌دهند و در صورتی که احساس بدی درباره روابط خود با بزرگسالان دریافت کنند، دچار استرس می‌شوند. رابطه با مادر، بااهمیت‌ترین رابطه برای کودک است و پس از آن پدر نقش پررنگی در احساسات و عواطف کودک دارد.
با توجه به اهمیت این روابط برای کودک، آموزش مدیریت استرس به کودکان توسط والدین معمولا نتیجه بهتری دارد. در ادامه راهکارهای عملی را نیز بررسی خواهیم کرد.
تاثیر استرس بر کودکان
یک بخارپز را تصور کنید که سوپاپ آن کاملا بسته است و دمای آن لحظه به لحظه بیشتر می‌شود؛ در این شرایط انفجار این بخارپز قابل پیش‌بینی است. تاثیر استرس بر بدن کودکان تا حدودی شبیه به این بخارپز است. کودکان مهارت و توانایی ابراز و کاهش استرس خود را ندارند و در صورت مواجهه با اتفاقات ناگوار و استرس‌زا، به شدت تحت فشار قرار می‌گیرند.
رایج‌ترین نشانه‌ی این فشار شدید، بی‌اختیاری ادرار در خواب است که می‌تواند از دو سالگی شروع شده و تا 8 سالگی ادامه داشته باشد. کابوس شبانه نشانه رایج دیگری است که با کمک ذهن خلاق و پویای کودک، سناریوهای ترسناکی برای وی ایجاد می‌کند که می‌تواند به مشکلات خواب کودک دامن بزند.
یکی دیگر از نشانه‌هایی که در کودکان آسیب دیده بروز پیدا می‌کند، آسیب زدن به همسالان است. کودکانی که تحت استرس شدید قرار دارند، گاهی بدون آگاهی از نتیجه احتمالی، بازی‌های خطرناکی با همسن و سالان خود می‌کنند که می‌تواند منجر به آسیب‌های شدید جسمی شود.
کودکانی که کمتر در نزدیکی همسالان خود هستند، ممکن است خشم خود را با تخریب اسباب بازی و وسایل خود نشان دهند.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید:
درمان خانگی استرس کودکان
آموزش مهارت کنترل استرس به کودکان بدون کمک و حمایت والدین ممکن نیست. والدین و مراقبان کودک با ایجاد قوانینی برای ایجاد یک روتین روزانه می‌توانند تا میزان زیادی مواجهه کودک با استرس را کاهش داده و برای رفع استرس به وی کمک کنند. این موارد علاوه بر تاثیر در کاهش استرس، با تحکیم رابطه کودک و والدین، پیش زمینه آموزش مدیریت استرس به کودکان را مهیا می‌کند.
1_ خواب کافی
یک سوم عمر همه انسان‌ها در خواب می‌گذرد. خواب نقش مهمی در رشد جسمی و آمادگی ذهن برای یادگیری دارد. دوره کودکی به عنوان دوره مهمی در رشد و آموزش فرد، تاثیر زیادی از کیفیت خواب می‌پذیرد و توجه به آن اهمیت زیادی دارد. کمبود خواب به اشکال مختلف بر کودک تاثیر گذاشته و می‌تواند باعث تشدید استرس اتفاقات روزانه شود.
خواب کافی برای کودکان 3 تا 5 ساله ده الی سیزده ساعت، برای کودکان 6 تا 12 ساله نه الی یازده ساعت و برای نوجوانان 13 الی 18 ساله هشت الی ده ساعت در شبانه روز (شامل خواب بعد از ظهر) است.
2_ فعالیت بدنی
کودکان امروزی در مقابل نسل‌های قبلی به میزان قابل توجهی فعالیت بدنی کمتری دارند. تکنولوژی، شرایط زندگی و محدودیت محیط خانه در کنار یکدیگر باعث این مشکل می‌شوند. فعالیت بدنی فواید زیادی برای بدن دارد اما تاثیر آن برای کودکان متفاوت است. فعالیت بدنی برای کودکان باعث تخلیه انرژی آنها در طول شبانه روز و به شکل سالم و مثبت می‌شود که تاثیر چشمگیری بر کاهش استرس نیز دارد.
سازمان بهداشت آمریکا در مطالعه‌ای میزان فعالیت بدنی مناسب برای کودکان 6 تا 17 ساله را حداقل یک ساعت در طول روز پیشنهاد می‌کند. این فعالیت بدنی می‌تواند به شکل بازی‌های بچه‌گانه، ورزش یا کلاس‌های ورزشی باشد.
3_ تقسیم زمانی
یکی از اعتراضات بسیاری از والدین شیطنت کودک در تمامی طول روز مخصوصا طی ساعات استراحت است. شیطنت و بازی کودک در ساعات استراحت علاوه بر اذیت شدن والدین می‌تواند باعث واکنش آنها به کودک و ایجاد استرس برای او شود.
بهترین راه حل برای مقابله با این مشکل و جلوگیری از اذیت شدن والدین و ایجاد استرس برای کودک، تقسیم ساعات روز برای فعالیت‌های مختلف یا مشخص کردن ساعات بازی و استراحت و تفهیم آن به کودک است.
4_ طبیعت و آرامش
وقت‌گذرانی در طبیعت اثرات مثبت زیادی بر بدن انسان دارد. طبیعت مکان مناسبی برای ایجاد آرامش و برقراری ارتباط با دنیا است که می‌تواند بر علائم افسردگی، اضطراب و استرس تاثیرگذار باشد. این مسئله برای کودکان نیز صادق است و علاوه بر آن وقت‌گذرانی در طبیعت فرصتی برای فعالیت بدنی نیز ایجاد می‌کند.
5_ به کارگیری خلاقیت
فعالیت‌های خلاقانه مخصوصا کارهای هنری همیشه راه سالم و مفیدی برای کسب آرامش هستند. علاوه بر استفاده از هنر و خلاقیت برای ایجاد آرامش در کودک، این کار یک روش روانشناسی شناخته شده برای بررسی سلامت روانی کودکان نیز است.
به دلیل ضعف کودکان در شناسایی و ابراز احساسات خود در قالب کلمات، روانشناسان از هنر به عنوان راهی برای بررسی ذهن کودک استفاده می‌کنند. نقاشی کشیدن، کاردستی درست کردن و بسیاری از فعالیت‌های خلاقانه دیگر می‌توانند فرصت مناسبی برای وقت‌گذرانی با کودک برای شما ایجاد کند، برای کودک آرامش ایجاد کند و اطلاعات بیشتری از احساسات کودک به شما ارائه دهد.
6_ آموزش ذهن آگاهی
مهارت ذهن آگاهی، به توجه بر افکار و احساسات و تلاش برای درک آنها اشاره دارد. آموزش این مهارت در سنین کم علاوه بر کمک به کودک برای شناسایی احساسات و استرس خود، در بزرگسالی نیز به کمک وی خواهد آمد.
این آموزش باید با توضیح دادن احساسات مختلف به کودک شروع شود. سپس به مرور زمان و با تمرین مکرر می‌توانید به کودک کمک کنید تا احساسات خود را شناسایی و آنها را ابراز کند.
7_ توجه به رژیم غذایی
مواد غذایی تاثیر زیادی در کارکرد ذهن و بدن ما دارند. این تاثیر در کودکان به دلیل کنترل کمتر آنها بر احساسات خود می‌تواند بیشتر باشد. تشویق کودک به رژیم غذایی سالم و دوری از غذاهای چرب علاوه بر تاثیر بر سلامت روان، تاثیرات مثبت زیادی در سلامت جسمی او نیز دارد.
برای اطلاعات بیشتر این دو مقاله را مطالعه کنید:
8_ الگو بودن والدین
کودکان بیشتر از اینکه نصیحت‌های شما را بشنوند، آنها را می‌بینند! مطالعات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد کودکانی که رفتارهای سالم و مفید را از والدین خود می‌بینند، به احتمال بیشتری آنها را تکرار می‌کنند تا کودکانی که فقط درباره این رفتارها از والدین خود می‌شنوند.
الگوبرداری کودکان از والدین در سطوح مختلفی قابل مشاهده است. میل به فعالیت بدنی، طرفداری از تیم فوتبال، علاقه به غذاهای مختلف و واکنش والدین نسبت به چالش‌ها و مشکلات نیز معمولا توسط کودک الگوبرداری می‌شود.
9_ مهارت حل مسئله
مهارت حل مسئله تاثیر زیادی در میزان استرس افراد دارد. فردی که مهارت و توانایی مقابله با مشکلات مختلف را دارد، در مواجهه با آنها کمتر دچار استرس می‌شود. این موضوع برای کودکان نیز صادق است و آموزش مهارت حل مسئله در سن کم کمک زیادی به کودک در زمینه های مختلف می‌کند.
10_ مثبت گرایی
کودکان قدرت و کنترل زیادی برای مقابله با مشکلات مختلف ندارند. این مسئله باعث می‌شود تا مواجهه با چالش‌های مختلف برای آنها بسیار دردناک و تلخ باشد. منفی‌بافی مخصوصا در نوجوانان رایج است و تاثیر زیادی در اعتماد به نفس آنها دارد و کاهش اعتماد به نفس باعث افزایش استرس می‌شود.
راه‌های آموزش مدیریت استرس به کودکان
ساده‌ترین راه برای آموزش مدیریت استرس به کودکان تکنیک A5 است.
- Avoid – اجتناب: اولین قدم مقابله با استرس، اجتناب از چالش‌ها و مشکلات است. بسیاری از چالش‌ها در دنیای کودکان قابل اجتناب هستند. آموزش شناسایی این چالش‌ها و اجتناب از آنها قدم اول است.
- Alter – تغییر: در صورتی که شرایط قابل اجتناب نبود، تلاش کودک باید در جهت تغییر شرایط باشد. این تلاش در جهت تغییر ضرورتا شامل یک کار پیچیده و سخت نمی‌شود و صرفا می‌تواند با ابراز ناراحتی یا وجود مشکل از طرف کودک باشد.
- Adapt – سازگاری: در صورتی که مشکل قابل اجتناب نیست و امکان تغییر شرایط وجود ندارد، کودک راهی جز سازگاری با شرایط ندارد. برای مثال کودکی که برای نخوردن غذای خود سروصدا می‌کند، راهی جز سازگاری ندارد.
- Accept – پذیرش: سازگاری بدون پذیرش تاثیر مثبتی برای کودک نخواهد داشت. پذیرش شرایط می‌تواند با کمک به کودک برای تغییر زاویه دید ایجاد شود. برای مثال کودکی که از والدین خود انتظار دارد تا با وی بازی کنند، باید در نظر بگیرد که والدین خسته هستند. بخشیدن بعد از بحث با دوستان یا تلاش برای جبران اشتباهی که انجام داده نیز می‌تواند تحت عنوان پذیرش آموزش داده شود.
- Active – فعالیت: ذهن یک ماهیچه است و برای کارایی مناسب نیاز به تحریک و تمرین دارد. آموزش این نکته به کودکان و اهمیت فعالیت بدنی و ذهنی برای افزایش توانایی‌های وی در کنترل و ابراز احساسات، کمک زیادی به کودک خواهد کرد. برای مثال تحقیقات نشان می‌دهند، ده دقیقه پیاده‌روی، آواز خواندن، بازی با پازل و صحبت کردن با افزایش خون رسانی به مغز و ترشح اندورفین به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا واکنش بهتری به استرس و اضطراب داشته باشند.
کلام آخر
توانایی ادراک و ابراز احساسات یک مهارت اکتسابی است؛ به این معنا که باید یاد گرفته شود و کودکان هنوز به این مهارت دست نیافته‌اند. این مسئله باعث می‌شود تا مواجه کودکان با استرس برای آنها سخت و دشوار باشد. در این شرایط آموزش مدیریت استرس به کودکان اهمیت زیادی دارد. آموزش این مهارت‌ها از طرف والدین معمولا تاثیر بیشتری دارد. در این مقاله نکات مهم و راه‌های آموزش کنترل استرس به کودکان را بررسی کردیم.
در صورتی که برای کاهش استرس کودک خود به اطلاعات یا کمک بیشتری احتیاج دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین اضطراب پلتفرم پل استفاده کرده و با بهترین متخصصین سلامت روان کشور در ارتباط باشید.
منابع:
