استرس بی دلیل در نوجوانان یکی از مشکلات رایجی است که چالش‌هایی برای نوجوان، والدین و ارتباط میان آنها ایجاد می‌کند. دلایل شناخته‌شده‌ای که برای استرس بی دلیل نوجوانان در نظر گرفته می‌شود، شامل این موارد است:
- چالش‌های تحصیلی
- ارتباطات اجتماعی ناسالم
- تغییرات عمده در زندگی شخصی
- تعارضات خانوادگی
- تروما
نقش والدین در کاهش استرس و کمک به نوجوان برای مقابله با استرس خود بسیار پررنگ است. والدین با توجه به این نکات می‌توانند به نوجوان خود کمک کنند:
- ایجاد رابطه سالم و دوطرفه با نوجوان
- سپری کردن زمان با فعالیت‌های متنوع
- گوش کردن و اهمیت دادن به نگرانی‌های نوجوان
- کمک به نوجوان برای حفظ نظم
- اهمیت دادن به خواب کافی و رژیم غذایی نوجوان
- کمک گرفتن از متخصصین سلامت روان
استرس از لحاظ تخصصی و روانشناسی به چه معناست؟
مفهوم استرس به فشار اشاره دارد. استرس روانشناختی از انواع و اقسام فشارهای روحی ناشی می‌شود. هانس سلیه، پژوهشگر معروف به پدر استرس با بررسی تاثیر اتفاقات مختلف بر افراد و فشار روانی ایجاد شده توسط این اتفاقات، لیستی از شدت استرس وارد شده تدوین کرد. در این لیست انواع مختلفی از اتفاقات در زندگی وجود دارند که از استرس ناشی از مرگ عزیزان تا استرس ناشی از تخلف رانندگی و حتی استرس ناشی از اتفاقات مثبت مثل بهبود وضعیت مالی یا رشد در حرفه شخصی متغیر هستند.
به زبان ساده، هرگونه فشار روانشناختی ایجاد شده ناشی از تغییرات ریز و درشت در زندگی تحت عنوان استرس شناخته می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر این مقاله را مطالعه کنید؛ استرس چیست؟
اهمیت توجه به استرس در نوجوانان
نوجوانی به عنوان حساس‌ترین دوره زندگی هر فردی شناخته می‌شود. در دوره نوجوانی، ویژگی‌های شخصیتی فرد تثبیت شده، تغییرات هورمونی شروع می‌شوند و نوجوان باید برای آینده خود تصمیمی گرفته و برای رسیدن به آنها شروع به تلاش کند.
این تغییرات ناشی از ورود به سن نوجوانی و نیازهای جامعه از نوجوان فشار زیادی به آنها وارد می‌کند که به اشکال مختلفی می‌تواند منجر به استرس بی دلیل در نوجوانان شود. با توجه به اینکه استرس و سردرگمی نوجوانان در سنین حساس با کمک به جستجو و پیدا کردن به اهداف و شخصیت آنها کمک می‌کند و فوایدی نیز برای آن دارد، شناسایی بهترین زمان و نشانه‌هایی که نیاز به دخالت را نشان می‌دهند، اهمیت دارد.
علائم استرس در نوجوانان
مواجهه با استرس بی دلیل باعث بروز نشانه‌هایی در سطوح مختلف زندگی فرد می‌شود. نشانه‌های استرس بی دلیل در نوجوانان در سه سطح قابل دسته‌بندی است. این نشانه‌ها در سطوح عاطفی، جسمی و رفتاری قابل مشاهده خواهند بود.
علائم عاطفی
علائم عاطفی معمولا قبل از علائم دیگر بروز پیدا می‌کنند. ورود به دوره نوجوانی باعث کاهش سرزندگی و شیطنت آنها می‌شود. این تغییرات در عاطفه معمولا ناشی از تغییرات ایجاد شده در ساختار ذهن و نحوه بررسی اطلاعات توسط مغز است.
این تغییرات می‌توانند باعث بروز علائم افسردگی نیز شوند. احساس غم و غصه و ناراحتی بیش از اندازه درباره اتفاقات مختلف یکی از نشانه‌هایی است که اکثر والدین در رابطه با نوجوان خود مشاهده می‌کنند. این اخلال در احساسات ممکن است به شکل عصبانیت و خشم نیز بروز داده شود.
همه علائم از این دست و مرتبط با دسته عاطفی، به تحریک پذیری نوجوان و ناتوانی در بازداری اشاره دارند. به این معنا که اتفاقات و چالش‌های مخلتف به شدت بر آنها تاثیر می‌گذارد و از طرف دیگر در برابر بروز پاسخ در مقابل اتفاقات کنترل زیادی ندارد.
علائم جسمی
مواجهه با استرس بی دلیل در نوجوانان باعث بروز نشانه‌های جسمی می‌شود که تشخیص و تفکیک آنها از مشکلات جسمی رایج می‌تواند دشوار باشد. استرس شدید تاثیرات زیادی بر بدن دارد و نشانه‌های روان‌تنی اولین دسته از نشانه‌های جسمی هستند که بروز پیدا می‌کنند.
نشانه‌های روان‌تنی اشاره به مشکلات یا دردهای فیزیکی دارند که با وجود تاثیر شدید و واقعی بودن ماهیت آنها، منبع پزشکی و بدنی ندارند و تحت تاثیر فشار روانشناختی به وجود می‌آیند. این علائم در بزرگسالان معمولا به شکل کمردرد و درد در مفاصل دست و پاها رایج‌تر هستند اما علائم جسمی استرس بی دلیل در نوجوانان معمولا شامل شکم درد، سردرد و ضعف سیستم ایمنی بدن (سرماخوردگی مکرر) می‌شود.
علائم رفتاری
معمولا علائم رفتاری بیشتر به چشم والدین می‌آید و می‌تواند حتی موجب درگیری نوجوان با والدین شود. برای مثال میل لجبازانه به تغییر روتین روزانه، مثلا بی‌میلی به غذا در ساعات مشخصی که خانواده برای غذا خوردن در نظر گرفته یا تغییر در عادات معمول مثل ساعات خواب یا عادات غذایی می‌تواند به عنوان نشانه استرس بی دلیل در نوجوانان در نظر گرفته شود.
روی آوردن به فعالیت‌های خطرناک یا رفتارهای نامسئولانه، از تغییرات و اتفاقات شناخته شده در دوران نوجوانی است که نحوه واکنش والدین به این اتفاقات اهمیت بسیار زیادی دارد. در بخش‌های بعدی به این مسئله نیز خواهیم پرداخت.
علت ایجاد استرس در نوجوانان
تحریک‌پذیری و ضعف مهارت‌های بازداری در مقابل محرک‌های مختلف باعث می‌شود تا بسیاری از اتفاقات و چالش‌های معمول، برای نوجوان سخت و دشوار باشد. در این بخش رایج‌ترین دلایل تشدید استرس بی دلیل در نوجوانان را بررسی خواهیم کرد.
1_ تحصیلات
همزمان با دوره نوجوانی، یکی از مهم‌ترین تصمیم‌های زندگی و مهم‌ترین تصمیم مربوط به تحصیلات باید گرفته شود. اهمیت این مسئله در کنار دشواری درس‌ها در این دوره از زندگی باعث می‌شود تا هرگونه چالش یا مشکل منجر به استرس شدید یا مزمن شود.
نمره کسب شده در امتحانات، درگیری یا مشاجره با دوستان یا معلم‌ها و درگیری ذهنی درباره آینده تحصیلی و آینده زندگی همگی به عنوان عوامل ایجاد استرس نوجوانان در مدرسه شناخته می‌شوند.
2_ ارتباطات اجتماعی
دوره نوجوانی زمان شکل‌گیری شخصیت فرد است. برخی نظریه‌ها اینگونه استدلال می‌کنند که نوجوان با سردرگمی هویتی که دارد، مکررا وارد روابط مختلف شده و ارتباطات اجتماعی‌ای در سطوح مختلف برقرار می‌کند تا بر اساس واکنش‌هایی که از جامعه اطراف خود می‌بیند، سردرگمی خود را کمرنگ‌تر کرده و هویت و شخصیت خود را شکل دهد.
این سردرگمی در ارتباطات اجتماعی می‌تواند منجر به ورود به روابط مخاطره آمیز یا دوستی با افراد ناسالم شود. در این شرایط، ماهیت این روابط استرس‌زا هستند، ترس کشف شدن آنها از طرف والدین نیز استرس‌زا است و از طرف دیگر، اتفاقاتی که ممکن است در این روابط رخ دهد، عامل استرس‌زا دیگری است.
3_ خانواده
خانواده مهم‌ترین جنبه از ارتباطات اجتماعی برای نوجوان است. حتی اگر نوجوان فعالانه سعی در دوری از خانواده خود داشته باشد، اهمیت خانواده در نظر وی کاهش نخواهد یافت. انتظارات خانواده از نوجوان و تصویری که خانواده از خود به عنوان والدین سخت‌گیر یا والدین کنترل‌گر به تصویر می‌کشند، یکی از دلایل رایج استرس در نوجوانی است.
بیماری والدین یا خواهر و برادران، مشکلات خانوادگی مثل طلاق والدین، مشکلات مالی در خانواده، همگی عوامل احتمالی دیگر برای ایجاد استرس خواهند بود.
4_ جهان
قابل انکار نیست که ماهیت جهان در طول زمان و برای نسل‌های مختلف در حال تغییر است. باوری که فرد از ماهیت جهان دارد، تاثیر زیادی بر اهداف و امیال وی دارد. برای مثال در دنیایی که پزشکی وجود ندارد، افراد میل زیادی به مواجهه با اتفاقات خطرناک ندارند و ترجیح می‌دهند خود را امن نگه دارند یا مثلا در دنیایی که پول حرف اول را می‌زند، میل به دستیابی به سرمایه بیشتر از هر چیز دیگری خواهد بود.
تفاوت تاثیر این مسئله برای نوجوانان در مقابل بزرگسالان این است که نوجوان در این دوره، برای آینده خود تصمیم می‌گیرد. اتفاقات مختلف در سطح جهان، همگی به عنوان عوامل استرس‌زا بر نوجوانان و تصمیمات وی تاثیر خواهند داشت.
5_ تروماهای شخصی
مواجهه با تروما در طول زندگی بیشتر از عوامل دیگر در ایجاد استرس تاثیر دارد. مرگ اعضای خانواده، تجربه آزار جنسی یا جسمی، همگی به عنوان تروما شناخته می‌شوند.
6- تغییرات عمده زندگی
همانطور که گفته شد، استرس ناشی از تغییر است. بسیاری از تغییرات در طول زندگی تاثیر چندانی در مسیر زندگی ندارند و استرس کمتری ایجاد می‌کنند؛ از طرف دیگر تغییرات بزرگتر مثبت یا منفی که مسیر زندگی فرد را تغییر می‌دهند، همگی می‌توانند عامل استرس‌زای قدرتمندی باشند.
برای مثال تغییر شهر و استان زندگی، طلاق والدین، ازدواج مجدد والدین یا حتی مواردی مثل تغییر مدرسه به عنوان تغییرات عمده زندگی شناخته می‌شوند.
تاثیر استرس در نوجوانان
همانطور که قبلا اشاره کردیم، تاثیر استرس بر بدن شامل نشانه‌های جسمی، عاطفی و رفتاری زیادی می‌شود. اهمیت عوارض استرس در نوجوانان به این دلیل بیشتر است که این برهه حساس در زندگی نیاز به تصمیم‌های مهمی دارد که مستقیما و به شدت آینده فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
رفتارهای خطرناک و لجبازانه جزوی از نوجوانی است و جلوگیری از آنها تقریبا غیرممکن است. وجود این رفتارها تا حدودی برای شکل‌گیری شخصیت نوجوان ضروری هستند؛ اما رها کردن نوجوان به حال خود، مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند.
برقراری ارتباط از طرف والدین با نوجوان به دلیل عواطف مختلف شدیدی که وجود دارد و خشمی که نوجوان تا حدود زیادی کنترلی بر آن ندارد، باعث می‌شود تا تعارضات دوره نوجوانی معمولا منجر به بحث یا درگیری با والدین شود. به همین دلیل شناسایی تاثیرات استرس در نوجوانان و واکنش مناسب از طرف والدین اهمیت زیادی دارد.
ساختن رابطه سالم از مهم‌ترین وظایف والدین در این دوره است و برای دوری از مشکلات ضروری است. برای مثال تاثیر عوامل استرس‌زای مختلف بر نوجوان باعث کاهش توانایی تمرکز بر مسائل مختلف شده و می‌تواند منجر به کاهش نمرات و مشکلات تحصیلی شود. در این شرایط، واکنش والدین به این مسئله می‌تواند منجر به تعارضات بیشتر یا کاهش استرس نوجوان شود.
فراموشی درباره مسائل مختلف و تغییرات شدید مود از تاثیرات دیگر استرس بر نوجوان هستند که واکنش والدین را می‌طلبند. تغییر در میزان اشتها و به طبع آن، کاهش یا افزایش وزن مشکلات دیگری هستند که توجه به آنها اهمیت زیادی در سلامت جسمانی دارد.
راهکارهایی برای کاهش استرس بی دلیل در نوجوانان
اولین و مهم‌ترین قدم برای کمک به نوجوان در مقابله با استرس پنهان خود، برقراری یک رابطه سالم و دوطرفه است. یکی از آرزوهای هر والدی درباره نوجوان خود، اعتماد وی به آنها و صداقت است. این آرزو با دوطرفه کردن این رابطه قابل دستیابی است. همانطور که شما نیاز دارید تا نوجوان به شما اعتماد کند، وی هم به اعتماد شما نیاز دارد. اعتماد و احترام متقابل مهم‌ترین نیاز برای دستیابی به رابطه سالم و دوطرفه است.
در ادامه راهکارهای بیشتری برای کاهش استرس نوجوان را بررسی خواهیم کرد.
1_ با هم وقت بگذرانید
یکی دیگر از لازمه‌های ایجاد یک رابطه سالم با نوجوان، وقت‌گذرانی با یکدیگر است. همراهی در فعالیت‌های مختلف باعث می‌شود تا ارتباط شما و نوجوان نزدیک‌تر شده و همزمان، از سپری شدن وقت نوجوان در فعالیت‌های ناسالم جلوگیری می‌کنید.
نکته مهم درباره وقت‌گذرانی با نوجوان، شناختن علایق وی است. فعالیت‌هایی که برای شما جذاب و لذت‌بخش است ممکن است برای نوجوان خسته کننده باشد و اثر بلعکس در این رابطه داشته باشد. انتخاب کردن فعالیت‌های مشترک می‌تواند به نوبت بین والد و نوجوان باشد تا هر دو طرف نیازهای خود از این رابطه را برطرف کنند.
2_ گوش کنید
یکی از اعتراض‌های رایج نوجوانان، نصیحت شدن از طرف همه مخصوصا والدین و به صورت مکرر است. در این مقاله در بخش‌های مختلف اشاره کردیم که دوره نوجوانی فارغ از شرایط نوجوان باعث بروز احساسات و مشکلاتی می‌شود که شناخته شده هستند. با این حال، این مسئله به این معنا نیست که نظر و احساسات وی اهمیتی ندارند و باید از آنها گذشت.
3_ الگو باشید
والدین همیشه و به اشکال مختلف الگویی برای کودکان و نوجوانان برای شناسایی ارزش‌های زندگی هستند. یکی از دلایل ناکارآمد بودن نصیحت والدین، این مسئله است که نوجوان، بیشتر از آنکه بشنود، می‌بیند. واکنش شما به مسائل و مشکلات مختلف الگویی برای نوجوان است. شما با واکنش صحیح به مشکلات می‌توانید این مهارت را به نوجوان خود بیاموزید.
4_ هول بدهید!
تغییرات هورمونی، جسمی و شناختی نوجوانان موانع زیادی برای فعال بودن و مشارکت آنها در فعالیت‌های مختلف ایجاد می‌کند. همانطور که نشان دادیم، علائم افسردگی، اضطراب و بسیاری دیگر از مشکلات دیگر در نوجوانان رایج است و فعال بودن در زمینه‌های مختلف را برای آنها دشوار می‌کند.
والدین به عنوان الگو و قدرت در خانواده، می‌تواند با حمایت یا تشویق نوجوان، به فعال بودن وی در جامعه کمک کرده و ارزش‌هایی برای شرکت در فعالیت‌های مختلف ایجاد کنند. این ارزش می‌تواند حضور در کلاس‌های ورزشی یا ورزش روزانه و سبک یا تشویق به مقابله با استرس و چالش‌های موجود باشد.
5_ به خواب اهمیت بدهید
خواب یکی از ضروریات بدن انسان برای مفید بودن است. کیفیت خواب تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی دارد و مشکلات در چرخه خواب می‌تواند منجر به ابتلا به مشکلات روحی روانی مختلفی شود. والد با در نظر گرفتن عادت‌های خواب نوجوان می‌تواند در دستیابی وی به خواب کافی نقش موثری داشته باشد.
این موضوع به محدود کردن ساعات بیداری یا ایجاد قانون برای خواب و بیداری نیست؛ بلکه کنترل میزان خواب باید همراه با اهمیت دادن به آزادی نوجوان باشد. برای مثال در صورتی که نوجوان در شب‌های آخر هفته بیدار می‌ماند، بیدار کردن وی در صبح آسیب زدن به خواب وی است. از طرف دیگر بیدار ماندن در شب‌های مدرسه می‌تواند مشکلاتی در تحصیل و مدرسه ایجاد کند و تشویق نوجوان به بیدار شدن زودتر و ایجاد روتین صبحگاهی می‌تواند این عادت نامناسب را تصحیح کند.
6_ دخالت نکنید!
همانطور که بارها اشاره کردیم، بروز رفتارهای نامناسب و ایجاد مشکل از طرف نوجوان تا حدودی برای شکل‌گیری شخصیت و هویت وی ضروری است. از طرفی کمک کردن به نوجوان و جلوگیری از آسیب، وظیفه والد است اما حل کردن مشکلات نوجوان برای وی، جزو وظایف والد نیست. نوجوان باید با مشکلات خود مواجه شود و آنها را برطرف کند و وظیفه والدین، در دسترس بودن برای کمک گرفتن در صورت نیاز است.
7_ غذاهای سالم را تبلیغ کنید!
استرس به عنوان یک محرک بیولوژی تاثیر زیادی از مواد غذایی می‌گیرد. بسیاری از غذاها و رژیم غذایی ناسالم می‌تواند منجر به تشدید استرس شود. به همین دلیل روی آوردن به غذاهای خوب برای استرس تاثیر زیادی در کنترل آن مخصوصا در طولانی مدت خواهد داشت.
8_ عادات خانوادگی بسازید
نوجوان به طور طبیعی میل به دوری از خانواده دارد. این میل ناشی از نیاز وی به استقلال است که در دوره نوجوانی شکل افراطی به خود می‌گیرد. اهمیت دادن به عادات و مراسم خانوادگی یا ایجاد آنها کمک زیادی به برقراری ارتباط با خانواده می‌کند. این عادات خانوادگی می‌تواند قوانینی مثل غذا خوردن با یکدیگر، وقت‌گذرانی در آخرهفته‌ها و مواردی از این دست باشد.
9_ انتظارات خود را کاهش دهید
تولد هر فرزندی همراه با رویا پردازی والدین برای آینده‌ی فرزندشان خواهد بود. هر والدی بهترین اتفاقات و مسیر زندگی را برای فرزند خود می‌خواهد و این رویاپردازی باعث شکل‌گیری انتظاراتی در طول زندگی از فرزند می‌شود. با ورود به دوره نوجوانی، نوجوان با تلاش برای کسب هویت خود شروع به برنامه‌ریزی و رویاپردازی برای آینده خود می‌کند و در صورت تعارض آن با انتظارات خانواده، مشکلات زیادی ایجاد می‌شود.
واقعیت این است که نوجوان کسی است که باید تصمیم بگیرد و آینده خود را بسازد اما نمی‌توان به این مسئله توجه نکرد که نوجوان تجربه و اطلاعات کافی برای این تصمیم‌گیری را ندارد. واکنش صحیح به این ماجرا، عدم وجود انتظارات خاص از طرف خانواده و کمک به نوجوان در مسیر پیدا کردن بهترین تصمیم‌ها است.
10_ کمک بگیرید
با وجود اینکه خانواده و والدین مهم‌ترین افراد در زندگی نوجوان هستند، تلاش برای کمک به نوجوان از طرف خانواده معمولا با شکست مواجه می‌شود. میل به لجبازی در نوجوان باعث می‌شود تا طی اتفاقات مختلف صرفا تصمیم مخالف با خانواده را بگیرد. در این شرایط کمک گرفتن از افراد مختلف مثل خاله یا عمو که نوجوان برای آنها ارزش قائل است، می‌تواند مفید باشد.
علاوه بر این، فراموش نکنید که متخصصین سلامت روان در این شرایط به اشکال مختلفی می‌توانند به شما و نوجوانتان کمک کنند. آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به نوجوان اهمیت زیادی دارد که یادگیری آنها از طرف یک متخصص تاثیر بیشتری خواهد داشت.
در صورتی که نیاز به کمک برای رفع استرس نوجوان خود دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین پلتفرم پل بهره ببرید.
مهارت‌های مقابله با استرس را چگونه به نوجوانان آموزش دهیم؛ چه زمانی از فرد متخصص کمک بگیریم؟
یکی از ضرورت‌ها در آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، وجود ارتباط سالم بین والد و نوجوان است. در غیر این صورت این آموزش‌ها مثل هر نصیحت دیگری به گوش نوجوان نمی‌رسد و تاثیر مثبتی نخواهد داشت. در صورتی که این رابطه وجود ندارد، کمک گرفتن از یک مختصص این چالش را برطرف خواهد کرد. کمک گرفتن از منابع کتبی با هدیه دادن کتاب‌های آموزشی در زمینه خودمراقبتی نیز می‌تواند در این شرایط مفید باشد.
در صورتی که برای آموزش مهارت‌های مقابله با استرس در نوجوانان به اطلاعات یا کمک بیشتری نیاز دارید، می‌توانید با کمک پلتفرم پل از کمک بهترین متخصصین سلامت روان کشور و خدمات مشاوره آنلاین اضطراب بهره ببرید.
کلام آخر
نوجوانی برهه مهمی در زندگی است و ارائه توجه و کمک کافی به نوجوان برای پشت سر گذاشتن این دوره از زندگی به بهترین شکل ممکن، ضروری است. استرس بی دلیل در نوجوانان یکی از مشکلات رایج است که از اتفاقات و چالش‌های مختلف ناشی می‌شود و مقابله و غلبه بر آن برای کشف هویت و شخصیت نوجوان اهمیت زیادی دارد.
منابع:
