هیپوکندریا یا استرس ترس از بیماری یک اختلال رواپزشکی از دسته اختلالات اضطرابی است که فرد دچار وسواس فکری نسبت به بیماری می‌شود. مهم‌ترین نشانه‌های آن شامل این موارد می‌شود:
- درگیری ذهنی درباره بیماری
- احساس خطر نسبت به بیماری
- ممانعت از مراجعه به پزشک یا بی‌اهمیتی نسبت به مشورت پزشک
- بررسی بیش از حد علائم حیاتی در طول روز
عوامل مختلفی می‌توانند منجر به ابتلا به این اختلال شوند:
- اختلالات روانشناختی
- بیماری جسمانی خفیف یا علائم جسمانی نامرتبط
- مرگ یا ابتلای افراد خانواده
- سندرم دانشجوی درمان
- بدبینی شدید
بررسی عوامل زمینه‌ای برای درمان مبتلایان ضروری است. داروهای ضدافسردگی برای درمان این اختلال کمک کننده هستند و درمان‌های روانشناختی در بلندمدت کارآمد خواهند بود. برای اطلاعات بیشتر درباره استرس، مقاله استرس چیست را مطالعه کنید.
استرس ترس از بیماری یا هیپوکندریا چیست؟
هیپوکندریا، استرس سلامتی یا استرس ترس از بیماری یک اختلال روانپزشکی است که بیمار مبتلا به آن درگیری ذهنی شدیدی نسبت به سلامت جسمانی خود و علائم بیماری مختلف دارد. در بسیاری از موارد بیمار علائم جسمی بیماری خاصی را ندارد و تحت تاثیر نشخوار فکری، باور غیرواقعی درباره بیماری جسمانی دارد. در برخی دیگر از موارد، علائم جسمانی بسیار خفیف یا نامرتبط هستند.
بیماران مبتلا به استرس ترس از بیماری حتی بعد از بررسی پزشک، باور به وجود بیماری دارند. از طرف دیگر بسیاری دیگر از مبتلایان به دلیل ترس از دریافت تشخیص بیماری جسمی یا به دلیل بی‌اعتمادی به پزشکان هیچوقت به آنها مراجعه نمی‌کنند و حتی ممکن است بدون مشورت با پزشک، خوددرمانی کنند.
برخی علائم جسمانی مثل گرفتگی عضلات یا مشکلات گوارشی در بیماران مبتلا به هیپوکندریا دیده می‌شود که معمولا ناشی از استرس شدید است. برخی دیگر از بیماران به دلیل خوددرمانی و مصرف داروهای مختلف دچار عوارض جانبی آنها می‌شوند.
استرس ترس از بیماری می‌تواند به صورت موقت و در نتیجه مواجهه با بیماری خود یا اطرافیان یا عوامل دیگر به وجود آید. به طور میانگین نزدیک به یک هزارم افراد در سراسر جهان به صورت مزمن خودبیمارانگار هستند. رایج‌ترین مشکلی که بیماران مبتلا به استرس ترس از بیماری با آن مواجه می‌شوند، مسمومیت با قرص‌های ویتامین و مکمل است.
ترس از بیماری چه نشانه‌هایی دارد؟
شکل مزمن استرس ترس از بیماری، مسیری از علائم و نشانه‌ها را طی می‌کند. فرد بیمار به احتمال زیاد زمینه ابتلا به اختلالات اضطرابی یا وسواس فکری را دارد. تاثیرات این دو اختلال زمینه‌ای در مواجهه با مشکلات‌های معمول بدن، مثل سرگیجه در ساعات اولیه صبح یا علائم بسیار خفیف مثل کهیر نگران سلامتی خود می‌شوند و به مرور زمان، علائم این اختلال تشدید می‌شوند.
- درگیری ذهنی درباره ابتلا به بیماری‌های صعب العلاج یا مزمن
- نشخوار فکری درباره علائم بدنی معمولی یا خفیف
- احساس خطر شدید نسبت به بیماری
- ممانعت از مراجعه به پزشک یا بی‌اهمیتی نسبت به مشورت پزشک
- درگیری ذهنی شدید درباره افراد بیمار در خانواده یا اطرافیان
- بررسی بیش از حد علائم حیاتی مثل دمای بدن، قند خون یا ضربان قلب در طول روز
- دوری از افراد یا مراسم به دلیل ترس از بیماری
نکته: در صورتی که نگرانی یا ترس از بیماری معقول باشد و فرد به صورت منظم با پزشک خود در ارتباط و تحت درمان باشد، علائم ذکر شده نشان دهنده بیماری نخواهند بود.
این ترس به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
بسیاری از اختلالات روانشناختی، با بررسی نورولوژی و مغز قابل شناسایی هستند. برای مثال مبتلایان به وسواس فکری فعالیت بیشتری در بخش لیمبیک یا جانبی مغز خود نسبت به بقیه افراد دارند. این موضوع درباره مبتلایان به استرس ترس از بیماری صادق نیست. این مسئله نشان می‌دهد ابتلا به این اختلال ریشه روانشناختی بسیار قوی‌تری دارد.
مواجهه با مرگ عزیزان در نتیجه بیماری یا وجود بیماران مبتلا به بیماری‌های صعب العلاج در خانواده یکی از مهم‌ترین دلایلی است که می‌تواند شروع کننده خودبیمارانگاری باشد. فارغ از وجود دلایل روانشناختی، معمولا وسواس فکری و اختلالات اضطرابی به عنوان اختلال همراه، در بیماران دیده می‌شود.
بسیاری از مبتلایان به خودبیمارانگاری به دلیل سابقه ژنتیکی بیماری‌های مختلف در خانواده خود، نسبت به بیماری حساس می‌شوند. در این شرایط، وسواس فکری بعد از علائم خودبیمارانگاری بروز پیدا می‌کند. مهم‌ترین علائم استرس ترس از بیماری شامل موارد زیر می‌شود:
- وجود اختلال اضطرابی یا استرس مزمن
- مرگ یا ابتلای خانواده یا نزدیکان به بیماری
- درگیری با یک یا چند علامت مزمن که ارتباطی به هم ندارند؛ برای مثال سردرد و گرفتگی عضلات
- اختلالات روانشناختی؛ مثل شیزوفرنی یا اختلالات شخصیت
- بدبینی مزمن نسبت به نشانه‌های خفیف
همانطور که گفته شد، خودبیمارانگاری می‌تواند به صورت موقت نیز ایجاد شده و فرد را درگیر کند. برای مثال در دوره همه‌گیری کرونا، تعداد زیادی از افراد دچار وسواس فکری ترس از بیماری شده بودند. موارد دیگری که می‌تواند این اختلال را به صورت موقت ایجاد کند شامل این موارد می‌شود:
- مطالعه درباره یک بیماری خاص (سندرم دانشجوی درمان)
- تماشای مستند یا برنامه تلویزیونی درباره یک بیماری
- دریافت تشخیص بیماری با علائم خفیف
- احساس ناسالم بودن؛ مثلا خستگی مفرط که لزوماً نشان دهنده بیماری خاصی نیست.
تشخیص ترس از بیماری
تشخیص هیپوکندریا در افراد بسیار دشوار است. یکی از نشانه‌های اصلی این اختلال، عدم مراجعه فرد به پزشک یا مراجعه متعدد بدون اهمیت دادن به نظر پزشک است. به همین دلیل، شناسایی فرد مبتلا و تشخیص این اختلال به عوامل بسیار زیادی وابسته است. بسیاری از افرادی که تشخیص این بیماری را دریافت می‌کنند افرادی هستند که به دلیل عوارض جانبی داروهای مختلفی که بدون مشورت پزشک مصرف می‌کنند دچار مسمومیت می‌شوند.
بسیاری دیگر از افراد مبتلا نیز به دلیل نگرانی اطرافیان خود و باخبر بودن از مراجعه آنها به پزشک‌های مختلف یا مصرف سرخود داروهای مختلف متوجه نشانه‌ها می‌شوند. سخت‌ترین بخش درمان ترس از بیماری این است که فرد مبتلا بپذیرد بیمار نیست.
درمان استرس ترس از بیماری
پس از تشخیص، قدم بعدی شناسایی علت احتمالی است. شناسایی دلیل ابتلای فرد به خودبیمارانگاری، به متخصص سلامت روان کمک می‌کند تا مسیر درمانی مناسب را انتخاب کند. برای مثال در صورتی که فرد به دلیل درگیری با نشخوار فکری به این اختلال مبتلا شده باشد، درمان وسواس فکری و اختلالات اضطرابی اولویت دارد.
در صورتی که اختلالات زمینه‌ای روانشناختی باعث تشدید علائم هیپوکندریا شده باشد، روانپزشک ممکن است داروی ضد افسردگی تجویز کند. داروهای ضدافسردگی به عنوان داروی مناسبی برای مقابله با خودبیمارانگاری شناخته می‌شوند. علاوه بر درمان دارویی، درمان‌های روانشناختی مختلف مثل شناخت رفتار درمانی نیز مفید خواهند بود.
مقابله با هیپوکندریا
راههای غلبه بر ترس از بیماری به این موارد ختم نمی‌شوند. بسیاری از مبتلایان حتی در صورت پذیرش عدم وجود بیماری جسمانی، در بلندمدت قادر به پیگیری درمان نیستند. به همین دلیل، حمایت اجتماعی از طرف اطرافیان نقش پررنگی در درمان دارد. رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مهارت‌های مقابله‌ای برای کاهش اضطراب و عوارض استرس نیز می‌توانند کاربردی باشند.
ساده‌ترین راه حل برای مقابله با استرس ترس از بیماری رها کردن خود تشخیصی است. مطالعه نشانه بیماری‌های مختلف از اینترنت یکی از دلایل تشدید استرس ترس از بیماری در دنیای فعلی است. دوری آگاهانه و مستمر از اطلاعات جدید درباره بیماری‌های مختلف در بلندمدت و در کنار روان‌درمانی تاثیر زیادی در کاهش شدت علائم دارد.
هیپوکندریا به عنوان یک اختلال اضطرابی، تحت تاثیر میزان اضطراب خواهد بود. به این معنا که افزایش اضطراب باعث تشدید نشانه‌ها می‌شود. مقابله با اضطراب و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای در کنار درمان مجزا اضطراب و هیپوکندریا باعث بهبود نشانه‌ها خواهد شد.
برای اطلاعات بیشتر درباره وسواس فکری این مقاله را مطالعه کنید؛ وسواس فکری یا OCD چیست؟
همچنین بخوانید:
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
درگیری ذهنی درباره ابتلا به بیماری‌های مختلف در برخی از موارد کاملا منطقی است. برای مثال همه‌گیری کرونا و ترس از ابتلا باعث درگیری ذهنی بسیاری از افراد شده بود که حتی منجر به رفتارهای وسواسی مثل شستن خواروبار یا بی‌میلی به خروج از خانه به دلیل ترس از ابتلا شده بود. در این شرایط این ترس می‌تواند کاملا طبیعی یا حتی ضروری باشد.
استرس بی دلیل درباره ابتلا به بیماری‌های مختلف وقتی خطر یا نشانه خاصی وجود ندارد، معمولا اولین جزو نشانه‌های استرس ترس از بیماری است. در صورتی که نگران سلامتی خود هستید و این نگرانی در اکثر طول روز شما را اذیت می‌کند، مطالعه درباره بیماری‌ها باعث تشدید این نگرانی خواهد شد. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت نگرانی درباره بیماری به پزشک مراجعه کنید تا نگرانی شما توسط متخصص بررسی شود.
در صورتی که نظر پزشک برای شما راضی کننده نبود، مراجعه به پزشک دیگر برای دریافت نظر مجدد می‌تواند به شما کمک کند. در صورتی که بعد از مدتی خود را میان انبوهی از ویزیت پزشکان می‌بینید و نظر هیچ‌کدام کمکی به شما نکرد، مراجعه به متخصص سلامت روان توصیه می‌شود.
یکی از خطرات استرس ترس از بیماری، مصرف بی‌رویه داروهای مختلف است. به خاطر داشته باشید که مصرف داروهای مختلف، حتی درمان‌های گیاهی و خانگی می‌تواند عوارض شدیدی برای شما داشته باشد.
مشاوره آنلاین اضطراب می‌تواند قدم بزرگی برای کاهش استرس ترس از بیماری باشد. شما می‌توانید با کمک پلتفرم پل با بهترین متخصصین سلامت روان در ارتباط باشید و از خدمات مشاوره آنلاین بهره ببرید.
کلام آخر
هیپوکندریا یا استرس ترس از بیماری اختلالی روانپزشکی است که طی آن فرد مبتلا، با ترس یا درگیری ذهنی شدیدی نسبت به ابتلا به بیماری‌های مختلف مواجه می‌شود؛ در صورتی که نشانه جسمی یا دلیل منطقی برای آن وجود ندارد. ابتلا یا مرگ افراد خانواده به دلیل بیماری یکی از دلایلی است که می‌تواند منجر به درگیری ذهنی شود. افرادی که با اختلالات روانشناختی مخصوصا اختلالات اضطرابی درگیر هستند نیز در خطر ابتلا هستند.
منابع:
