ADHD یا اختلال بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانشناختی در کودکان است و معمولاً تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. ADHD باعث می‌شود کودکان مشکلاتی در کنترل رفتار خود داشته باشند و ممکن است تحصیلات، روابط اجتماعی و زندگی روزمره آنها با مشکل روبرو شود.
ADHD چیست؟
ADHD که با نام بیش‌فعالی شناخته می‌شود، در واقع مخفف Attention Deficit – Hyperactivity Disorder یا اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی است. این اختلال، بعد از اختلال یادگیری رایج‌ترین اختلال روانشناختی در کودکان است. نکته مهم درباره این اختلال، امکان تأثیر آن بر یادگیری و فرایند تحصیل کودکان است. این موضوع باعث می‌شود تا والدین کودکان ADHD، حساسیت زیادی نسبت به کودکان خود داشته باشند. اما علائم ADHD چیست؟
تفاوت بین ADD و ADHD چیست
ADD مخفف Attention Deficit Disorder یا اختلال نقص توجه است. این دو اصطلاح درگذشته برای توصیف دو نوع مختلف از اختلالات استفاده می‌شدند. ADD برای توصیف کودکانی که دچار نقص توجه هستند؛ اما بیش‌فعال نیستند، و ADHD برای توصیف کودکانی که علاوه بر نقص توجه، دچار بیش‌فعالی هم هستند، استفاده می‌شد.
اما در سال 1994، اعضای انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) تصمیم گرفتند که همه انواع اختلال نقص توجه را با نام “اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یا ADHD شناسایی کنند. این تغییر، با بازسازی مفهوم ADHD صورت گرفت. در حال حاضر، به‌جای ADD، از عبارت «ADHD، نوع غیرفعال» یا «ADHD، نوع بیش‌فعال/بی‌قرار» یا «ADHD، نوع ترکیبی» استفاده می‌شود.
بنابراین، در حال حاضر ADD یک عبارت قدیمی است که دیگر به‌عنوان یک تشخیص رسمی استفاده نمی‌شود و به‌جای آن از انواع مختلف ADHD استفاده می‌شود.
علائم ADHD
علائم ADHD می‌توانند در دو دسته اصلی قرار گیرند:
- نقص توجه
- بیش‌فعالی
بسیاری از افراد مبتلا به ADHD مشکلاتی دارند که در هر دو دسته قرار می‌گیرند، اما این تشخیص همیشه درست نیست. به‌عنوان‌مثال، حدود 20 الی 30 درصد از مبتلایان، مشکلاتی با تمرکز و توجه دارند، اما با بیش‌فعالی یا بی‌قراری ندارند.
نکته مهم در بررسی علائم ADHD مخصوصاً برای کودکان، بررسی رفتار آنها در محیط‌های مختلف است. برای مثال ممکن است کودکی به دلیل علاقه زیاد به پدربزرگ خود، اطراف وی بسیار فعال باشد. به بیان دیگر، شرایطی که رفتار عمومی کودک را در بر نمی‌گیرد، شامل تشخیص نمی‌شود.
زندگی شخصی و روابط افراد مبتلا به ADHD
ADHD علاوه بر تحصیل می‌تواند بر روابط شخصی و اجتماعی افراد مبتلا تأثیر بگذارد. مشکل در توجه و تمرکز، ممکن است باعث این برداشت شود که این افراد به حرف‌های اطرافیان خود توجهی ندارند. از طرف دیگر، وجود مشکلات در مدیریت و برنامه‌ریزی برای این افراد، می‌تواند منجر به فراموشی یا دیر رسیدن به مراسم یا جلسات شود. علائم پرخاشگرانه این افراد ممکن است منجر به تصمیمات مالی خطرناک یا رفتارهای بی‌پروای دیگر شود که می‌تواند باعث تنش، به‌ویژه در روابط عاطفی شود.
به همین دلیل، بسیار مهم است که افراد مبتلا به ADHD و اطرافیان آنها از تأثیرات بیماری آگاه باشند و تمارین لازم برای شکل‌دهی، حفظ و بهبود مهارت‌ها را دنبال کنند.
تشخیص گذاری ADHD
تشخیص ADHD باید توسط دو متخصص (نورولوژیست و روانپزشک یا روانپزشک و روانشناس) انجام شود. این متخصصین ممکن است از شما و خانواده‌تان سؤالاتی درباره رفتار فرد مبتلا بپرسند. برای تشخیص گذاری کودکان به دلیل حساسیت موضوع، ممکن است از معلمان و دیگر افرادی که با کودک در ارتباط هستند نظر بگیرند. بعد از بررسی بالینی، متخصصین سراغ آزمایش‌های لازم خواهند رفت. اسکن‌های مغزی و آزمون‌های روانشناسی برای اطمینان از صحت تشخیص گذاری مفید هستند.
پس از جمع‌آوری اطلاعات کافی، اگر علائم فرد مبتلا با معیارهای تعریف شده در DSM منطبق باشد، متخصصین تشخیص را تأیید و درمان را شروع می‌کنند. (DSM یا Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders یک راهنمای تشخیصی است که برای تشخیص اختلالات روانشناختی استفاده می‌شود.)
بهترین زمان برای تشخیص ADHD
تشخیص ADHD معمولاً در کودکی انجام می‌شود، چون علائم این بیماری معمولاً قبل از سن 12 سالگی قابل‌توجه هستند و در زندگی فرد مشکلاتی ایجاد می‌کنند. بااین‌حال، بسیاری از افراد مبتلا به ADHD تا سن بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شوند و ممکن است در طول زندگی با چالش‌های ناشی از این بیماری دست‌وپنجه نرم کنند.
اگر شما یا فرزندتان علائمی دارید که ممکن است نشان‌دهنده ADHD باشد، بهترین زمان برای مراجعه به پزشک همین حالا است. متخصص روانپزشکی یا روانشناسی می‌تواند با جمع‌آوری اطلاعات و انجام آزمایش‌های لازم، تشخیص درست را بدهد و در صورت لزوم، درمان مناسب را پیشنهاد کند.
بیشتر بخوانید:
درمان ADHD چیست؟
درمان ADHD معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌های رفتاری و دارویی است. هدف از درمان رفتاری، کاهش تأثیر منفی ADHD در زندگی روزمره فرد است. هدف از درمان دارویی کنترل شرایط خاص بیولوژیکی بدن و مغز فرد است.
درمان رفتاری ADHD
درمان رفتاری می‌تواند شامل مشاوره فردی، مشاوره خانوادگی و مشاوره گروهی باشد. هدف از این نوع درمان کمک به فرد برای یادگیری مهارت‌های لازم جهت مدیریت علائم و بهبود روابط با اطرافیان است. مشاوره می‌تواند به فرد کمک کند تا بهتر با استرس، خشم و احساسات دیگر کنار آمده و راه‌حل‌های مناسب برای مشکلات روزمره را پیدا کند.
درمان دارویی ADHD
درمان دارویی بخشی از درمان ADHD است؛ اما معمولاً فقط در موارد شدید پیشنهاد می‌شود. داروهای مختلفی برای کنترل ADHD وجود دارند که هر یک از آنها به طور مختلف عمل می‌کنند. متخصص روانپزشک باید با توجه به علائم و نیازهای فرد، دارو مناسب را پیشنهاد کند. این موضوع به دلیل تفاوت تأثیر داروها در افراد مختلف است؛ بنابراین مصرف سرخود این داروها به‌هیچ‌عنوان پیشنهاد نمی‌شود.
داروهای معمول برای درمان ADHD عبارت‌اند از: 1-محرک‌ها (مانند ریتالین و ادرال) و 2-داروهای غیرمحرک (مانند استراترا). هر دو نوع دارو می‌توانند به کاهش علائم ADHD کمک کنند، اما انتخاب آن باید توسط متخصص انجام شود. در برخی کیس‌ها، داروهای ضدافسردگی یا ضد وسواس نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.
میزان شیوع
بر اساس یک مطالعه جهانی که در سال 2015 انجام شد، میزان شیوع ADHD در کودکان زیر 18 سال در سراسر جهان حدود 7.2 درصد است. بر اساس داده‌های CDC، تعداد کودکان آمریکایی بین 3 تا 17 سال که تاکنون تشخیص ADHD دریافت کردند، حدود 6 میلیون (9.8 درصد) است. نرخ شیوع ADHD در پسران، بیشتر از دوبرابر دختران است.
میزان شیوع ADHD در ایران
مطالعات محدودی درباره میزان شیوع ADHD در ایران وجود دارد. یک مطالعه در سال 96 نشان داد که میزان شیوع ADHD در کودکان بین 6 تا 14 ساله ایرانی حدود 12% است. این نرخ بسیار بالاتر از نرخ جهانی است و ممکن است نشان‌دهنده بروز بیشتر ADHD در ایران یا غیرقابل‌اعتماد بودن این مطالعه باشد!
دلیل ابتلا به ADHD چیست
شایعات بسیار زیادی درباره علل ابتلای کودکان به ADHD وجود دارد. این شایعات هیچ پایه و اساس علمی ندارند و باعث ناراحتی و آزرده شدن این افراد و خانواده آنها می‌شوند. برای مثال شایعاتی درباره ارتباط میزان مصرف شکر حین بارداری وجود دارد که کاملاً بی‌اساس است. البته نباید فراموش کنیم که مصرف شکر توسط کودکان مبتلا به ADHD باعث تشدید علائم آنها می‌شود و رژیم‌های خاص غذایی برای این کودکان کمک‌کننده خواهد بود؛ اما در مرحله جنینی، تأثیر مستقیمی نخواهد داشت.
شایعه دیگری که درباره دلیل ابتلا به ADHD وجود دارد، تربیت نامناسب کودک از طرف والدین است! با توجه به اینکه ADHD زمینه پزشکی و بیولوژیکی دارد، این باور کاملاً اشتباه است.
اما دلیل دقیق ابتلا به ADHD چیست؟ بر اساس اطلاعات موجود، دلیل دقیق ابتلا به ADHD هنوز مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک، محیط و مشکلات سیستم عصبی مرکزی در زمان‌های کلیدی طی رشد درگیر هستند. برخی از عواملی که پیش‌آگهی ابتلا به ADHD را افزایش می‌دهند به این شکل هستند:
- تاریخچه خانوادگی (آیا در فامیل فردی مبتلا است؟)
- نوع تولد (آسیب حین زایمان طبیعی)
- زودرس‌بودن یا وزن کم حین تولد
- قرارگرفتن در معرض سموم کشاورزی (مادر باردار یا کودک خردسال)
تکنیک‌هایی برای افراد با ADHD
به عقیده بسیاری از افراد، درمان رفتاری برای مبتلایان به ADHD فواید بیشتری نسبت به درمان دارویی دارد. این موضوع برای کیس‌های خفیف صادق است. بخش اعظمی از درمان رفتاری ADHD می‌تواند توسط خود فرد و طی زندگی روزمره انجام شود.
تکنیک‌هایی برای والدینی که کودک ADHD دارند
- ایجاد یک برنامه روزانه و پیروی از آن می‌تواند به کودک کمک کند تا با چالش‌های روزمره بهتر کنار بیاید. هدفمندسازی کارهای روزانه و تبدیل آنها به عادات به کودکان مبتلا کمک میکند تا بهتر با بی‌نظمی ذهن خود کنار بیایند.
- تعیین قوانین واضح و قابل‌فهم و پیروی از آنها می‌تواند به کودک کمک کند تا در مسیر بهتری برای مدیریت زندگی خود قرار گیرد. مطمئن شوید که قوانین را به زبان ساده و قابل‌فهم برای کودک توضیح دهید و همچنین پاداش‌هایی برای پیروی از قوانین تعیین کنید. این قوانین می‌توانند در تمامی زمینه‌های زندگی مثل قضاوت‌های اخلاقی یا روش غذاخوردن نیز استفاده شوند.
- ارائه بازخورد مثبت به کودک مبتلا به ADHD می‌تواند به او کمک کند تا اعتمادبه‌نفس خود را افزایش داده و انگیزه بیشتری برای مقابله با علائم خود داشته باشد. سعی کنید بر نقاط قوت و موفقیت‌های کودک تأکید داشته باشید و همچنین راه‌حل‌های مناسب برای حل مشکلات روزمره پیدا کنید.
- نکته مهم: تنبیه کودکان مبتلا به ADHD هیچ تأثیر مثبتی نخواهد داشت. رفتار و کلام این کودکان اصطلاحاً Impulsive یا تکانشی است و گاهی کنترلی بر آن ندارند.
تکنیک‌هایی برای بزرگسالانی که با ADHD درگیر هستند
- استفاده از چک‌لیست می‌تواند به بزرگسالان مبتلا به ADHD کمک کند تا بهتر با چالش‌های روزمره خود کنار بیاید. چک‌لیست‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا وظایف و کارهای مهم را به‌خاطر سپرده و دنبال‌کردن آنها را آسان‌تر کنید.
- تمرینات تنفس و مدیتیشن می‌تواند کمک کند تا استرس و اضطراب خود را کاهش دهید. علاوه بر این با یوگا و مدیتیشن می‌توانید فضایی برای تمرین تمرکز ایجاد کنید.
- ایجاد یک محیط منظم و سازمان‌دهی شده می‌تواند به شما کمک کند تا بی‌نظمی تفکرات خود را مدیریت کنید. ابزارهایی مثل پوشه و فایل برای دسته‌بندی لوازم و اجناس، به شما کمک میکند تا علاوه بر تمرین مدیریت چالش‌ها، با ایجاد نظم در خانه یا محل کار خود، آسان‌تر تمرکز کنید.
جمع‌بندی؛ ADHD چیست؟
ADHD یک اختلال روانشناختی است که معمولاً در کودکی تشخیص داده می‌شود و ممکن است تا سن بزرگسالی ادامه داشته باشد. علائم اصلی این بیماری شامل نقص توجه، بیش‌فعالی و بی‌قراری است و می‌تواند منجر به اختلال در تحصیل، روابط اجتماعی و زندگی روزمره فرد مبتلا شود. درمان ADHD معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌های رفتاری و دارویی است و هدف از آن کنترل علائم و کمک به فرد برای کنارآمدن با چالش‌های روزمره است.
منابع:
ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER (ADHD) – World Health Organization
Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) – NHS
