افسردگی و وسواس فکری دو اختلال نسبتا رایج هستند که در موارد زیادی همزمان با یکدیگر بروز پیدا می‌کنند. در این مقاله ارتباطات این دو اختلال را بررسی خواهیم کرد. آیا افسردگی باعث وسواس فکری می‌شود یا بالعکس؟ درمان همزمان افسردگی و وسواس به چه صورت است؟
وسواس فکری چیست؟
وسواس فکری یا OCD یک اختلال روحی روانی با زمینه فیزیولوژی است که منجر به درگیری فرد با افکار ناخواسته می‌شود. این افکار ناخواسته می‌توانند در مورد موضوعات مختلفی باشند و فقط به وسواس تمیزی ختم نمی‌شوند. فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری علاوه بر افکار مزاحم به احتمال زیاد با رفتارهای آئینی که اکثرا بی‌معنی و مزاحم فعالیت روزانه هستند نیز درگیر است.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله وسواس فکری یا OCD چیست را مطالعه کنید.
نشانه‌های وسواس فکری
علائم اصلی وسواس فکری، وجود افکار مزاحم به همراه رفتارهای بی‌معنی و آئین‌وار برای فرار از افکار مزاحم یا برای جلوگیری از یک پیامد بد اما خیالی است. در ادامه علائم جانبی وسواس فکری را نیز بررسی خواهیم کرد.
- ترس نامناسب (بیش از حد) از کثیفی، میکروب
- نیاز شدید و بیمارگونه به نظم، مرتب بودن و بی‌نقص بودن (درباره خود و اشیا اطراف)
- ترس از آسیب زدن به دیگران (مخصوصا افراد یا موجودات زنده ضعیف)
- افکار ناخواسته یا خیال‌پردازی مداوم درباره مسائل
- نیاز بیمارگونه به تایید بیرونی
- احساس شک و تنفر مستمر
شدت یا شکل علائم ممکن است در طول زمان دچار تغییر شود، اما طی دوره بلندمدت از بین نمی‌رود.
افسردگی به چه معناست
افسردگی رایج‌ترین اختلال خلقی است که ذهن و بدن فرد مبتلا را درگیر می‌کند. افسردگی فارغ از احساسات طبیعی غم و غصه است و برخی کارکردهای مغز که مربوط به احساس شادی و خوشحالی هستند به طور جدی مختل می‌شوند. در نتیجه این اخلال فرد نه تنها به سادگی توانایی بهبود شرایط را ندارد، بلکه انگیزه یا میلی نیز نسبت به آن ندارد.
نشانه‌های افسردگی
مهم‌ترین نشانه‌های افسردگی شامل خلق و عاطفه منفی، خودپنداره منفی، احساس ناتوانی و اختلال خواب می‌شود. در ادامه بقیه علائم افسردگی را بررسی خواهیم کرد.
- تحریک پذیری و تغییر مود
- تغییر یا اخلال در چرخه‌های خواب
- تغییر در میزان اشتها
- ناتوانی در تمرکز، توجه و تصمیم‌گیری
- افکار مستمر درباره مرگ یا خودکشی
انواع افسردگی ممکن است علائم مختلفی داشته باشند. علاوه بر این، شکل، شدت و مدت زمان علائم در انواع مختلف افسردگی باهم متفاوت هستند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله انواع افسردگی را مطالعه کنید.
ارتباط وسواس و افسردگی
در بسیاری از موارد، افسردگی و وسواس فکری به صورت همزمان یا بعد از یکدیگر در افراد بروز پیدا می‌کنند. افرادی که به صورت همزمان به افسردگی و وسواس فکری مبتلا می‌شوند، معمولا تحت تاثیر اضطراب و فشار زیادی بوده‌اند. بنابراین اضطراب می‌تواند به عنوان عاملی برای هر دو اختلال مطرح باشد.
وسواس فکری، منجر به شکل‌گیری افکار تکراری، ناخواستی و ناراحت کننده درباره مسائل مختلف می‌شود. این افکار ناخواسته می‌توانند به تنهایی به اندازه‌ای قدرتمند و تخریب کننده باشند که جرقه ابتلا به افسردگی در فرد شکل بگیرد.
برای مثال، یک پژوهش در سال 2018 نشان داد نزدیک به 50 درصد زوج‌هایی که برای اولین صاحب فرزند می‌شوند، طی دوره نوزادی فرزند خود افکار ناخواسته‌ای درباره آسیب زدن به نوزاد دارند.
می‌توان گفت وسواس فکری در صورت عدم درمان، فرد را به سمت ابتلا به افسردگی می‌برد. اما چرا همه مبتلایان وسواس فکری به افسردگی مبتلا نیستند؟ پژوهش دیگری از میان افرادی که به صورت همزمان به افسردگی و وسواس فکری مبتلا بودند نشان داد سه عامل مبتلایان به وسواس فکری را از ابتلا به افسردگی دور می‌کند:
- باور به اینکه اعمال آنها منجر به تغییر شرایط خواهد شد.
- باور به اینکه قادر به انجام این اعمال هستند.
- باور به اینکه با کنترل کامل بر اعمال خود می‌توانند از شر افکار مزاحم رها شوند.
آیا وسواس می‌تواند باعث ایجاد افسردگی شود؟
همانطور که بخش قبلی اشاره شد، عدم درمان وسواس فکری می‌تواند منجر به افسردگی شود. به نوعی پیشرفت علائم وسواس فکری به سمت افسردگی می‌رود. با این حال، ماهیت درگیری فکری فرد، میزان درگیری فرد با اعمال وسواسی و تغییراتی که وسواس در سبک زندگی فرد ایجاد کردند سه عامل مهم در ابتلا به افسردگی در نتیجه وسواس فکری هستند.
آیا افسردگی می‌تواند باعث ایجاد وسواس شود؟
برعکس این رابطه، یعنی ابتلا به وسواس فکری به دلیل ابتلا به افسردگی، کاملا صحیح نیست. در صورتی که بخواهیم افسردگی را تنها عامل در نظر بگیریم، افسردگی منجر به وسواس فکری نمی‌شود. با این حال عوامل زمینه‌ای مشابه، می‌تواند منجر به بروز به هر دوی اختلالات شود.
برای مثال، ژنتیک، آسیب و تروماهای کودکی، اخلال در کارکرد بخش پیش پیشانی مغز و ابتلا به نوع خاصی از عفونت (استرپتوکوکال) عواملی هستند که علائم هر دو اختلال را ایجاد می‌کنند.
شباهت‌های بین اختلال وسواس و افسردگی
دو اختلال افسردگی و وسواس فکری، شباهت‌های زیادی هم در ماهیت علائم و هم در دلایل ابتلا دارند. برخی اسکن‌های مغزی نشان می‌دهند نحوه اخلال کارکرد مغز در مبتلایان به دو اختلال شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارد. مهم‌ترین شباهت‌های این دو اختلال شامل موارد زیر می‌شود:
- هر دو اختلال خلق و عاطفه را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
- هر دو اختلال باعث شکل‌گیری باورهای منفی درباره خود می‌شوند.
- هر دو منجر به ناتوانی در تمرکز، توجه و تصمیم‌گیری می‌شوند.
- هر دو درمان‌پذیر هستند و نحوه درمان تا حدود زیادی مشابه است.
- ژنتیک نقش پررنگی در ابتلا به هر دو اختلال دارد.
- هر دو اختلال مدارهای سروتنین و دوپامین مغز را تخریب می کنند. (هورمون‌های شادی و لذت)
تفاوت‌های وسواس و افسردگی
با وجود تمام شباهت‌ها، تفاوت‌هایی نیز بین افسردگی و وسواس فکری وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت‌ها شامل این موارد می‌شوند:
- در وسواس فکری، افکار منفی و ناخواسته مکرر و نسبتا همیشگی هستند؛ در حالی که فرد افسرده همیشه افکار مزاحم منفی را تجربه نمی‌کند.
- وسواس فکری فرد را مجبور به انجام رفتارهای آئینی بی‌معنی می‌کند در حالی که افسردگی توانایی انجام فعالیت‌های مختلف را از فرد می‌گیرد.
- افسردگی از دسته اختلالات خلقی است در حالی که وسواس فکری از دسته اختلالات اضطرابی است.
- وسواس فکری می‌تواند منجر به شکل گیری اختلالات اضطرابی دیگر مثل تیک و توره شود در حالی که افسردگی کمتر ممکن است منجر به ابتلا به اختلال دیگری شود.
درمان افسردگی و وسواس فکری
درمان‌های مختلفی برای افسردگی و وسواس به صورت مجزا وجود دارند. با این حال درمان همزمان افسردگی و وسواس فکری می‌تواند چالش‌هایی به همراه داشته باشد. از آنجایی که بسیاری از داروهای افسردگی و وسواس فکری مشابه هستند، پروسه درمان معمولا با تجویز داروهای ضدافسردگی نسل پنجم شروع می‌شود.
این موضوع به این دلیل است که کنترل علائم وسواس فکری به افسردگی اولویت دارند. با کمک دارودرمانی، علائم به شدت کاهش خواهند یافت و روان‌درمانی شروع خواهد شد. در صورت غیبت دارودرمانی، با وجود توجه درمانی بر علائم وسواس فکری، تشدید علائم افسردگی قابل انتظار است.
در نهایت، روش‌های مختلف موجود برای درمان هر دو اختلال بسیار متنوع هستند و آمار درمان در هر دو اختلال بسیار بالا است.
چگونه نشخوار فکری را کنترل کنیم؟
نشخوار فکری به عنوان بخشی از وسواس فکری، می‌تواند علائم افسردگی را ایجاد یا آن را تشدید کند. در ادامه نکاتی برای کنترل نشخوار فکری ارائه خواهیم داد.
- شناسایی: قدم اول شناسایی افکار ناشی از نشخوار فکری است. در شرایط مختلف، نحوه پیشرفت این افکار ممکن است به شکلی باشد که فرد حتی متوجه حمله این افکار نشود.
- افکار منفی خود را به چالش بکشید: وقتی افکار منفی و آزاردهنده از اعماق تاریک ذهن شما برمی‌خیزند تا روحیه شما را شکار کنند، به چالش کشیدن این هیولا راه ساده‌ای برای برداشتن اولین قدم است. بهترین راه به چالش کشیدن افکار منفی سعی در بررسی آنها از زوایای مختلف یا کمک از یک دوست برای بررسی آنها از زاویه جدید است.
- مهارت‌های خود مراقبتی: مهارت‌های خودمراقبتی و ذهن آگاهی با کمک به شناسایی و کنترل افکار، به شما کمک می‌کنند تا به مرور زمان کنترل آنها را به دست بگیرید. هدف از مهارت‌های خودمراقبتی توجه به فرایند تفکر و پیدا کردن انحرافات از مسیر سالم است. این فعالیت‌ها می‌توانند از یوگا، تمرین‌های تنفس، دعاکردن یا پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه، بنا به نیازهای شما متفاوت باشند.
- تکنیک‌های رهایی: تکنیک‌های رهایی روش‌هایی برای رها شدن از فشارهای فیزیولوژیک هستند. برداشتن فشار از عضلاتی که به طور ناآگاهانه آنها را منقبض می‌کنید شروع ساده‌ای در این مسیر است. این تکنیک‌ها در کنار حرکت به سمت فعالیت‌هایی که توجه نیاز دارند و افکار مزاحم را کمرنگ می‌کنند، تاثیر زیادی در کنترل نشخوار فکری دارند.
- مقابله مسئله مدار: مقابله مسئله مدار به معنی تلاش برای حل کردن مشکلات مختلف، قدم به قدم و به مرور زمان است که در بلندمدت منجر به جلوگیری از مواجهه احساسی با مشکلات می‌شود.
- حریم مشخص کنید: مغز، مانند هر ماهیچه دیگری قابل تمرین است. شما می‌توانید با محدود کردن تفکر در زمان و محیط مشخص، از نفوذ آن به بقیه مکان و زمان‌ها جلوگیری کنید. فراموش نکنید که این پروسه می‌تواند زمان‌بر باشد و استمرار و صبوری اهمیت زیادی دارد.
- کمک بگیرید: پژوهش‌ها نشان می‌دهند افرادی که روزانه حداقل ده دقیقه غر می‌زنند از سلامت جسمی و روانی بیشتری برخوردارند! با هم‌صحبت شدن با یک دوست و غر زدن درباره مشکلات آنها را از خود دور کنید.
- از متخصص کمک بگیرید: نشخوار فکری یکی از رایج‌ترین مشکلات انسان مدرن است. پروسه‌های درمانی مختلفی برای مقابله با نشخوار فکری وجود دارند و متخصص سلامت روان می‌تواند کمک زیادی به شما بکند.
کلام آخر
افسردگی و وسواس فکری شباهت‌های زیادی در مبانی بیولوژی و سایکوفیزیولوژی با یکدیگر دارند. این دو اختلال می‌توانند به صورت همزمان رخ داده و به پیچیدگی‌های تشخیص و درمان اضافه کنند. با توجه به علائم و درمان به موقع مشکلات سلامت روان می‌توانید از تشدید آنها جلوگیری کنید.
پلتفرم پل با ارائه خدمات روانشناسی آنلاین، دسترسی به متخصصین سلامت روان را برای شما آسان‌تر کرده است. همین الان اقدام کنید!
منابع:
Depression and OCD, Tips for coping
