داروی ضد افسردگی به همه داروهایی گفته می‌شود که اثرات مثبتی بر مود داشته و در درمان انواع مختلفی از اختلالات روانشناختی از افسردگی و اضطراب تا بولیمیا و آنورکسیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله با بررسی جامع انواع مختلف داروی ضد افسردگی و عوارض جانبی‌ای که ممکن است داشته باشند، به شما کمک خواهیم کرد تا اطلاعات مفیدی در این زمینه کسب کنید.
کاربرد داروی ضد افسردگی
داروهای ضدافسردگی، علاوه بر اختلالات دسته افسردگی در درمان بسیار زیادی از اختلالات روانشناختی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف از تجویز این داروها، کمک به مغز برای برگشتن به تعادل در کنترل و دوری از خلق منفی است.
داروی ضد افسردگی با افزایش عاطفه مثبت اثرات جانبی‌ای مثل کاهش علائم روان‌تنی و افزایش انرژی دارد. این داروها معمولا پایه ثابت درمان افسردگی نیستند؛ درمان اصلی افسردگی، روان‌درمانی است و داروی ضد افسردگی در صورت شدت علائم و با تشخیص متخصص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
توجه: داروهای ثبات خلق دسته مستقلی از داروها هستند که ممکن است در درمان افسردگی یا اختلالات مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
داروی افسردگی چگونه کار می‌کند؟
پایه اصلی کارکرد داروهای ضد افسردگی با افزایش میزان نوروترنسمیتر در مغز است. نوروترنسمیترها به نوعی ماده حائلی برای جابجایی اطلاعات در مغز هستند که میزان آنها در مغز افراد مبتلا به افسردگی به شدت کاهش می‌یابد. اصلی‌ترین نوروترنسمیترهایی که با انواع مختلف داروها افزایش می‌یابند، سروتنین، دوپامین و نوراپی نفرین هستند. بنابراین این داروها تاثیر مستقیمی بر مغز ندارند، بلکه میزان تولید و جذب مواد شیمیایی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
نکته: سروتنین، دوپامین و نوراپی نفرین هم هورمون و هم نوروترنسمیتر هستند؛ تاثیر داروهای ضد افسردگی بر نوروترنسمیترها است؛ نه هورمون‌ها
داروی ضد افسردگی
قرص افسردگی در دسته‌بندی‌های مختلف و بر اساس کارکردهای مختلفی موجود هستند که در شرایط مختلف و بر اساس نیازهای فرد تجویز می‌شوند. همه این داروها موردتایید سازمان بهداشت جهانی برای درمان افسردگی هستند؛ با این حال تفاوت‌های منحصر به فرد افراد در جوانب مختلف باعث می‌شود تا گزینه‌های مختلف، کاربردهای خاص خود را داشته باشند. در ادامه، دسته‌بندی‌های داروی ضد افسردگی را بر اساس میزان استفاده یا محبوبیت بررسی خواهیم کرد.
1- Selective Serotonin Reputake Inhibitors یا مهارکننده انتخابی بازجذب سروتنین
این گروه از داروی ضد افسردگی (SSRI) تحت نام‌های تجاری مختلفی تولید و مصرف می‌شوند. فلوکستین یا پروزاک معروف‌ترین دارو از این دسته است که معمولا اولین تجویز برای بیماران افسرده است. این دارو به دلیل تاثیر دقیق و عوارض جانبی کمتر نسبت به بقیه داروهای افسردگی محبوب‌تر است. این دسته از داروها برای درمان اختلالات اضطرابی و اختلالات وسواسی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عوارض‌جانبی SSRIها
حالت تهوع، استفراغ، اسهال شدید، افزایش وزن، خشک شدن دهان، سردرد، اضطراب، کاهش میل جنسی و کاهش فعالیت یا ترشح اندام جنسی عوارض جانبی اولیه این دسته هستند. تقریبا همه افراد با شروع این دارو این عوارض را تجربه می‌کنند؛ با این حال بسیاری از مصرف کنندگان پس از مدت نسبتا کوتاهی، عوارض جانبی کمتری را تجربه می‌کنند.
استفاده بلندمدت یا نامنظم این دارو علائم وابستگی به دارو مثل بی‌خوابی یا پریدن از خواب، خستگی مفرط و کابوس را ایجاد می‌کند.
2- Serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors یا مهارکننده انتخابی بازجذب سروتنین و نوراپی نفرین
این گروه از داروها مثل ونلافاکسین در درمان افسردگی و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دسته مخصوصا در کاهش دردهای روان تنی تاثیر بسزایی دارد.
عوارض جانبی SNRIها
حالت تهوع، سرگیجه، بی‌حالی، اضطراب، خستگی، کاهش اشتها و مشکلات مرتبط با اندام جنسی مثل نعوذ جزو عوارض جانبی این داروها هستند. دوز بالای این دارو تاثیر بدی بر کنترل فشار خون داشته و استفاده طولانی مدت از آن می‌تواند منجر به بیماری فشار خون شود.
3- Norepinephrine-Dopamine reuptake inhibitors یا مهارکننده انتخابی نوراپی نفرین و دوپامین
بوپروپیون تنها داروی تایید شده از این دسته است. این دارو استفاده‌های زیادی در اختلالات روانشناختی و پزشکی دارد. این دارو مشخصا باعث افزایش انرژی و خلق می‌شود و ممکن است در کنترل علائم ADHD نیز مورداستفاده قرار بگیرد. وابستگی شدید به الکل یا سیگار نیز با این دارو قابل کنترل و کاهش است.
عوارض جانبی NPRIها
گزگز شدن ماهیچه‌ها مخصوصا دست و بی‌خوابی دو عارضه جانبی شناخته‌شده این دارو است.
4- Noradrenergic and Specific Serotonin Antideppressant یا آنتی دپرسنت نورآدنرژیک و سروتونرژیک اختصاصی
رامرون شناخته‌شده‌ترین دارو از این دسته است که خاصیت خواب‌آوری نیز دارد. این دارو برای بیماران افسرده سایکوتیک یا با افسردگی بسیار شدید تجویز می‌شود. افرادی که با بی‌خوابی مرضی دست و پنجه نرم می‌کنند نیز می‌توانند از این دارو استفاده کنند. تحریک اشتها به میزان قابل توجه از خواص دیگر این دارو است که کاهش اشتها ناشی از افسردگی را جبران می‌کند.
عوارض جانبی NaSSAها
این دسته از داروها با خواب‌آوری و افزایش اشتها شناخته می‌شوند و گیج بودن در ساعات بیداری یا افزایش شدید وزن از عوارض جانبی این داروها هستند.
5- دسته چرخه‌های غیرانتخابی
این دسته از داروهای ضدافسردگی قدیمی‌تر از بقیه دسته‌ها است. نحوه کارکرد آنها کاملا واضح و مشخص نیست و چرخه‌هایی که در مغز ایجاد می‌کنند از قبل مشخص نیست (برخلاف مهارکننده‌های سروتنین یا نوراپی نفرین)؛ به همین دلیل به آنها دسته داروهای چرخه‌های غیرانتخابی می‌گویند. این داروها به هیچ عنوان انتخاب اول متخصص برای درمان افسردگی نیستند؛ چون کنترل تاثیر آنها ساده نیست، با این حال، بیمارانی که با داروهای جدیدتر نتیجه‌ای نگرفتند، معمولا با این دسته از داروها تاثیرات مثبتی دریافت می‌کنند.
عوارض جانبی داروهای چرخه غیرانتخابی
از آنجایی که نحوه کارکرد این داروها مشخص نیست و میزان بسیار زیادی از مواد شیمیایی را وارد بدن می‌کنند، عوارض جانبی آنها از فردی به فرد دیگر بسیار متغیر است. خشکی دهان، دوبینی، سرگیجه، آریتمی قلب و افزایش وزن عوارض جانبی شناخته شده آن هستند.
6- Monoamine Oxidaise Inhibitors یا مهارکننده های اکسید مونوامین
این دسته از داروها قدیمی‌ترین داروهای ضد افسردگی هستند. استفاده از این داروها به غیر از شرایط خاص رایج نیست. اصلی‌ترین دلیل این مسئله نیاز به رعایت رژیم غذایی خاص برای جلوگیری از تداخل دارویی است.
عوارض جانبی مهارکننده مونوامین اکسید
ارتستاتیک هایپوتنشن اصلی‌ترین عارضه جانبی این دارو است. این اصطلاح به معنای تغییر شدید و ناگهانی در فشار خون به محض ایستادن بعد از وضعیت نشسته یا دراز کشیده است. بی‌خوابی، ورم مفاصل و افزایش وزن عوارض جانبی دیگر این دسته هستند.
داروهای ضد افسردگی با چه مواد غذایی نباید مصرف شود؟
به غیر از شرایط خاص، مواد غذایی معمولا تداخلی با داروهای ضد افسردگی‌های رایج ندارند. برخی داروها مثل شربت سینه و سرفه (هم گیاهی و هم شیمیایی) یا قرص سرماخوردگی با داروهای ضد افسردگی تداخل دارند. برای اطلاعات بیشتر حتما از پزشک متخصص خود درباره داروی ضد افسردگی خود و تداخلات آن بپرسید.
الکل و قهوه نیز می‌توانند در تشدید یا ماندگاری عوارض جانبی داروها موثر باشند. عدم استفاده از الکل و قهوه مخصوصا در دو هفته اول شروع داروها ضروری است. در صورت از بین رفتن عوارض جانبی اولیه و با تشخیص پزشک، استفاده از قهوه می‌تواند امن باشد. استفاده از موادهای مخدر خیابانی همزمان با داروی ضد افسردگی خطر اوردوز را به شدت زیاد می‌کند.
داروی ضد افسردگی باعث افزایش خطر خودکشی می‌شود؟
معمولا همراه با شروع دارودرمانی، روانپزشک خطر افزایش خودکشی را به افراد یادآوری می‌کند. این موضوع مخصوصا در جوانان مخصوصا زنان بیشتر است. با این حال، خطر خودکشی از عوارض جانبی داروی ضد افسردگی نیست. توضیح ساده آن تاثیر آنی و سریع داروها بر میزان انرژی و تاثیر با تاخیر آن بر خلق و افکار است. به معنای دیگر، میزان انرژی فرد افسرده که افکار خودکشی دارد زودتر افزایش می‌یابد و انرژی بیشتر نسبت به دوران ابتلا می‌تواند منجر به اقدام به خودکشی، به جای فقط فکر کردن به آنها شود.
برخی از افراد احساس خشم یا افکار پوچ را به عنوان عوارض جانبی برخی داروهای ضد افسردگی گزارش می‌کنند؛ این عوارض نادر هستند اما توجه به آنها مهم است.
آیا داروهای ضد افسردگی اعتیادآور است؟
برخی داروهای پزشکی و اکثر داروهای روانپزشکی نشانه‌های وابستگی ایجاد می‌کنند. ایجاد احساس سرخوشی، چه به عنوان وظیفه دارو و چه به دلیل کاهش درد و ناتوانی می‌تواند میل به وابستگی را ایجاد کند. به بیان دیگر، مواد تشکیل دهنده یا نحوه کارکرد داروهای ضد افسردگی اعتیادآور نیستند؛ اما احساسی که ایجاد می‌کنند می‌تواند در فرد وابستگی ایجاد کند.
سندرم ترک
سندرم ترک با ایجاد نشانه‌های مشابه ترک مواد مخدر، در بسیاری از مصرف کنندگان داروهای مختلف، مخصوصا داروهای ضد افسردگی دیده می‌شود. جلوگیری از سندرم ترک با کاهش به مرور دوز دارو یا جایگزینی آن امکان‌پذیر است؛ رها کردن ناگهانی داروها علائمی مثل بدن درد، مورمور شدن پوست، سردرد، سرگیجه و اسهال را ایجاد می‌کنند.
مدت‌زمان مصرف داروی ضد افسردگی
قبل از شروع مصرف داروهای ضد افسردگی توجه به دو نکته ضروری است:
- بعد از شروع مصرف دارو، حال شما درجا خوب نخواهد شد! در واقع حتی این داروها عوارض جانبی اولیه شدید و دشواری دارند و بدن به زمان برای عادت به آنها نیاز دارد. این مدت زمان می‌تواند از سه روز الی سه هفته زمان ببرد.
- وقتی شروع به احساس تاثیرات مثبت دارو کردید، روان‌درمانی را قطع نکنید! روان‌درمانی، درمان اصلی افسردگی است و داروها تاثیر موقت بر حس و حال شما دارند.
استفاده از داروهای ضد افسردگی برای کنترل و درمان افسردگی شامل دوره‌های مصرف متغیر است. حداقل دو هفته استفاده از دارو برای مشخص کردن میزان و شکل عوارض جانبی ضروری است. در صورتی که شدت عوارض جانبی قابل تحمل است، دوره مصرف می‌تواند 6 الی 9 ماه باشد. توجه داشته باشید که این زمان کوتاه‌ترین دوره ممکن برای مصرف داروها است، معمولا دوره مصرف یکساله و بنا به تشخیص متخصص می‌تواند طولانی‌تر باشد.
کلام آخر
دسته‌بندی‌های متنوعی از داروی ضد افسردگی وجود دارند که هرکدام کاربردها و عوارض جانبی‌ای دارند. انتخاب بهترین داروی ضد افسردگی برای شما نیاز به بررسی و آزمون و خطای انواع مختلف داروها تحت نظارت روانپزشک دارد. در این مقاله تمامی اطلاعات مرتبط به داروی ضد افسردگی را بررسی کردیم. در صورتی که برای خود یا عزیزانتان نیاز به مشورت تخصصی دارید می‌توانید از طریق پلتفرم پل و جلسات روانشناسی آنلاین برای دارودرمانی خود اطلاعات کسب کنید.
منابع:
