روان درمانی می‌تواند پروسه طولانی، پرهزینه و دشواری باشد؛ اما وقتی نتایج را بررسی می‌کنیم، در صورتی که روان درمانی بتواند با افزایش سلامت روان، کیفیت زندگی ما را بهبود دهد، به تمام هزینه‌های مادی و غیرمادی‌اش می‌ارزد. اما آیا روان درمانی موثر است؟ تأثیر روان درمانی بعد از چند وقت نمایان می‌شود و چطور باید آن را ارزیابی کرد؟
آیا روان درمانی موثر است؟
روان درمانی می‌تواند برای درمان اختلالات روانی مختلف مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن و بسیاری دیگر موثر باشد. اما روان درمانی صرفاً برای کنترل و درمان اختلالات روانی نیست و می‌تواند با ارائه زاویه دید جدید نسبت به زندگی، کیفیت عمومی زندگی در ابعاد کوچک مثل روابط عاطفی و ابعاد بزرگ‌تر مثل موفقیت‌های شغلی موثر باشد. اما سؤال اصلی اینجاست که آیا روان درمانی واقعاً موثر است؟
با توجه به اینکه می‌توان گفت منبع اختلالات و مشکلات روانی در مغز است، شاید با بررسی کارکرد مغز حین روان درمانی و مقایسه آن قبل و بعد از درمان به نتایجی دست یافت.
تأثیر روان درمانی بر کارکرد و ساختار مغز چیست
تحقیقات نشان داده‌اند که روان درمانی تأثیر بسیار شگرفی بر ساختار و کارکرد مغز دارد. روان درمانی می‌تواند باعث تغییرات مثبت در ساختار و کارکرد مغز شود. مهم‌ترین تأثیر روان درمانی بر مغز، افزایش فعالیت در نواحی خاصی از مغزی است. این بخش خاص که پیش پیشانی نام دارد، تا حدود زیادی احساسات، میل به رفتار خاص و تفکرات ما را کنترل می‌کند و افزایش کارکرد این بخش از مغز، مساوی با واکنش بهتر نسبت به مشکلات و چالش‌های زندگی است.
روان درمانی در شرایط خاص می‌تواند علاوه بر افزایش کارکرد قشر پیش پیشانی، منجر به رشد و بزرگ‌تر شدن این بخش از مغز شود! این رشد در بخش خاصی از مغز تأثیرات فوق‌العاده‌ای بر زندگی خواهد داشت که فرد را در جنبه‌های مختلفی از زندگی کمک می‌کند.
در کل، روان درمانی باعث تغییرات مثبت در ساختار و کارکرد مغز می‌شود که به نوبه خود باعث بهبود علائم روانی و عاطفی فرد می‌شود. البته باید توجه داشت که تأثیرات روان درمانی بستگی به نوع روان درمانی، شدت علائم فرد و سایر عوامل دارد. (در مقاله «روان درمانی چیست؟» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
هدف کلی روان درمانی
قبل از بررسی موثربودن روان درمانی، باید مفهوم تأثیر را بررسی کنیم. روان درمانی مثل یک ورد جادوگر، زندگی شما را رنگی و جذاب نمی‌کند، بلکه این تغییرات با تلاش فراوان شما و درمانگر به وجود می‌آیند. با بررسی هدف کلی روان درمانی، می‌توان به انتظار واقعی‌تری از تأثیر روان درمانی رسید.
هدف کلی روان درمانی کمک به افرادی است که با مشکلات روانی و عاطفی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این روش درمانی با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به فرد کمک می‌کند تا با احساسات و افکار خود آشنا شود و راه‌های جدیدی برای حل مشکلات خود پیدا کند.
روان درمانی علاوه بر تأثیر فراوان در درمان و کنترل اختلالات روانی و حل مشکلات کوچک و بزرگ، می‌تواند باعث بهبود روابط و تعاملات اجتماعی شود. اما اگر مبنای همه این تغییرات را در نظر بگیریم، روان درمانی در یک جمله، شما را برای مواجهه با چالش‌ها آماده می‌کند و دید جدیدی نسبت به زندگی ارائه می‌کند. این تغییرات منجر به سالم‌تر، شادتر و پربارتر شدن زندگی شخصی می‌شود.
نکته مهمی که در این تعریف نهفته است، کمک غیرمستقیم روان درمانی در زندگی است. درمانگر طی جلسات روان درمانی، کنترل زندگی شما را به عهده نخواهد گرفت و به‌جای شما تصمیم نخواهد گرفت. بلکه شما را برای انتخاب بهترین تصمیم آماده می‌کند.
طول مدت روان درمانی
طول مدت روان درمانی، سؤال بسیاری از افراد قبل از شروع جلسات است. دو نکته مهمی که درباره طول مدت روان درمانی باید به‌خاطر داشته باشید؛ 1- پایان درمان به معنای اتمام آن نیست. تغییرات طی پروسه اتفاق می‌افتند و بعد از پایان پروسه درمان، به اتمام نخواهند رسید و 2- طول مدت روان درمانی به شما و احساساتتان، پروتکل یا روش درمان انتخاب شده و حمایت اطرافیان شما بستگی خواهد داشت.
اگر برای دریافت مشاوره به درمانگر مراجعه کنید، جلسات بعد از یک یا دو جلسه به پایان خواهند رسید؛ اما اگر روان درمانی هدف اصلی شما باشد، باید حداقل انتظار ده جلسه را داشته باشید. علاوه بر این درمانگر احتمالاً بعد از شروع درمان زمان تقریبی از طول مدت روان درمانی به شما ارائه می‌دهد، اما این تقریب هم با توجه به شرایط تغییر می‌کند.
بنابراین، بهترین ذهنیت درباره طول مدت روان درمانی، نامتناهی بودن آن و از طرف دیگر، توجه به مسیر پربار آن است.
روان درمانی چطور مغز ما را تغییر می‌دهد
تا به اینجا، اطلاعات مفیدی درباره تأثیر روان درمانی بر مغز و کارکرد آن دریافت کردیم. علاوه بر این می‌دانیم که هدف روان درمانی چیست و چقدر زمان خواهد برد. اما سؤالی که ایجاد می‌شود، نحوه تغییر مغز در جلسات روان درمانی است. همان‌طور که گفتیم، روان درمانی؛ مانند جادو نیست و پروسه زمان‌بر خواهد بود؛ اما چطور تأثیر آن بر مغز مثل یک جادوی نقص قشر خاصی از مغز را هدف قرار می‌دهد و کارکرد آن را افزایش می‌دهد؟ بهترین توضیح برای نحوه تغییر مغز در جلسات روان درمانی، استفاده از نظریه طرحواره و پروتکل طرحواره درمانی است.
طرحواره درمانی چیست
طرحواره درمانی یک نوع روان درمانی است که بر پایه نظریه‌های شخصیت و روانشناسی شناختی بنا شده است. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا با طرحواره‌های ناکارآمد خود آشنا شود و راه‌های جدیدی برای تغییر آنها پیدا کند.
طرحواره‌ها الگوهایی هستند که در ذهن فرد شکل می‌گیرند و نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. طرحواره‌های ناکارآمد می‌توانند باعث ایجاد مشکلات روانی و عاطفی شوند. طرحواره درمانی به فرد کمک می‌کند تا با این الگوهای ناکارآمد آشنا شود و راه‌های جدیدی برای تغییر آنها پیدا کند.
طرحواره درمانی معمولاً در جلسات گروهی یا فردی انجام می‌شود و ممکن است چندین ماه یا سال به طول بینجامد. این نوع درمان برای درمان اختلالات روانی مختلف مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن و بسیاری دیگر موثر است.
طرحواره درمانی به زبان ساده
نظریه طرحواره اذعان دارد که ذهن ما انسان‌ها، بر اساس کلیشه‌ها کار می‌کند. این کار برای افزایش سرعت پاسخ‌دهی مغز در مواجهه با مشکلات و چالش‌ها است. پژوهش‌های انجام شده توسط سولومون اش و اسپیلبرگ این نظریه را اثبات می‌کنند. استفاده از کلیشه‌ها همان‌طور که بسیار مفید است و باعث بالارفتن سرعت پاسخ‌دهی می‌شود، دقت را کاهش می‌دهد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند واکنش مغز ما با استفاده از این کلیشه‌ها، وقتی که اطلاعات کافی وجود دارد، بسیار دقیق است؛ اما مشکل از جایی شروع می‌شود که اطلاعات دقیق یا کافی نیست.
طرحواره درمانی چطور انجام می‌شود
تصور کنید شما با رفتار سرد و بی‌روح همکارتان مواجه می‌شوید، در این شرایط، اطلاعات کافی برای تجزیه‌وتحلیل دلیل سرد بودن همکارتان ندارید. ذهنتان با استفاده از کلیشه‌هایی که در اختیار دارد، شباهت‌های سرد بودن رفتار همکارتان را با سرد بودن پدرتان مقایسه می‌کند و در صورت وجود شباهت، به این نتیجه‌گیری می‌رسد که همان‌طور که پدرتان شما را دوست نداشت، حالا همکارتان نیز شما را دوست ندارد!
نکته: در نظر داشته باشید که این فرایند به‌صورت ناخودآگاه و در کسری از ثانیه انجام می‌شود و بسیار پیچیده‌تر از مثال ذکر شده است.
طرحواره درمانی، با پیداکردن کلیشه‌ها یا طرحواره های معیوب، در جهت تصریح آنها قدم بر می‌دارد. ابزار اصلی در پیداکردن کلیشه‌های معیوب، بیش تعمیم‌دهی (استفاده بیش از حد) یک کلیشه خاص است که منجر به پیدا و نمایان‌شدن آن می‌شود.
بیشتر بخوانید:
چه زمانی به درمانگر مراجعه کنیم؟
مراجعه به یک درمانگر در هر زمانی که فرد احساس نیاز به کمک دارد، مفید است. اگر شما با مشکلات روانی و عاطفی دست‌وپنجه نرم می‌کنید و احساس می‌کنید که نیاز به کمک دارید، مراجعه به یک درمانگر می‌تواند گزینه خوبی باشد.
این احساس نیاز را می‌توان در قالب احساس ناراحتی و اضطراب شدید، تغییرات در چرخه خواب و میزان اشتها، کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره، احساس ناامیدی و بی‌معنایی، تغییرات در رفتار و افکار خودکشی توصیف کرد.
البته باید توجه داشت که نیاز به مراجعه به یک درمانگر فقط محدود به این نشانه‌ها نیست. هر زمان که شما احساس ناراحتی و نیاز به کمک دارید، مراجعه به یک درمانگر می‌تواند گزینه خوبی باشد. درمانگر شما می‌تواند با شما همکاری کند تا راه‌حل‌های مناسب برای حل مشکلات شما پیدا کنید.
پیداکردن بهترین درمانگر
حال اگر احساس نیاز به یک درمانگر می‌کنید، پیداکردن درمانگر مناسب برای شما می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. در پیداکردن درمانگر، به‌خاطر داشته باشید که مبنای درمان در روان درمانی، ارتباط دوطرفه بین درمانگر و شما است؛ بنابراین عبارت بهترین درمانگر از ریشه اشتباه است؛ چون افراد مختلف با ویژگی‌های شخصیتی منحصربه‌فرد، ارتباطات منحصربه‌فردی با درمانگر خود برقرار می‌کند و نمی‌توان یک فرد را به عنوان بهترین گزینه برای همه معرفی کرد.
برای پیداکردن درمانگر مناسب، قبل از هر چیزی باید مدارک و مجوزها را بررسی کنید. سازمان نظام روانشناسی، هر سال لیستی از تمام روانشناسان مجاز کشور را در سامانه خود منتشر می‌کند که با مراجعه به آن می‌توانید از صحت مدارک و مجوزها باخبر شوید. (برای مشاهده این لیست، اینجا کلیک کنید؛ سایت قدیمی – سایت جدید)
بعد از این، باید به تخصص درمانگر موردنظر توجه کنید. درمانگران تخصص‌های متفاوتی دارند و در زمینه‌های خاصی فعالیت می‌کنند. با در نظر گرفتن مشکل خود، باید درمانگری را انتخاب کنید که در آن زمینه تخصص دارد. بعد از این مراحل، بررسی نظرات افرادی که با درمانگر موردنظر جلسه داشتند، می‌تواند انتخاب شما را بهبود بخشد.
مجموعه روانشناسی آنلاین پل، درمانگرانی از سراسر کشور را در پلتفرم خود گردآوری کرده که شما می‌توانید مدارک، تحصیلات و مجوزهای آنها را مشاهده کنید و با تخصص آنها آشنا شوید. با بررسی نظرات کاربران نیز می‌توانید تصمیم خود را قطعی کنید و درمانگر مناسب خود را به‌سادگی پیدا کنید و از همین سایت نوبت خود را رزرو کنید.
جمع‌بندی؛ آیا روان درمانی موثر است؟
روان درمانی طی جلسات تأثیرات چشمگیری بر نواحی خاصی از مغز می‌گذارد که منجر به رشد در زمینه کنترل احساسات و هیجان و تصمیم‌گیری می‌شود. این تأثیرات، مشابه پروسه طرحواره درمانی به‌مرورزمان و با بررسی مشکلات انجام می‌شود که می‌تواند پروسه طولانی و دشواری باشد؛ اما وقتی منجر به بهبود سلامت روان و افزایش کیفیت عمومی زندگی می‌شود، قطعاً می‌ارزد!
منابع
