روان درمانی یکی از روش‌های درمانی است که برای کمک به افرادی که با مشکلات روانی و عاطفی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، استفاده می‌شود. این روش درمانی با استفاده از روش‌های گفتاری و رفتاری، به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات خود مقابله کنند و بهبود یابند. در این مقاله، به بررسی انواع روش‌های روان درمانی، باورهای غلط در مورد آن، مبنای روش‌های مختلف و نظریه‌های روانشناسی پرداخته خواهد شد. در این مقاله انواع روان درمانی و مبنای عملکرد آنها را بررسی خواهیم کرد.
انواع روش‌های روان درمانی
روش‌های روان درمانی، تنوع بسیار زیادی دارند و ممکن است با اسامی مختلفی شناخته شوند. این روش‌های درمانی از دل نظریه‌ها استخراج می‌شوند و هر کدام چهارچوب‌های مشخصی دارند که فرد را به سمت درمان سوق می‌دهد.
باورهای غلط در مورد روان درمانی
با توجه به پیچیده بودن فرایند و مراحل روان درمانی، باورهای غلطی در مورد آن در عموم جامعه شکل گرفته است. قبل از بررسی انواع روش‌های مختلف و نظریه‌های تشکیل‌دهنده آنها، بهتر است باورهای غلط را از بین ببریم.
– باور غلط: روان درمانی فقط برای افرادی است که مشکلات روانی دارند.
توضیح صحیح: روان درمانی برای همه افرادی که با مشکلات روانی و عاطفی دست و پنجه نرم می کنند، مفید است. علاوه بر این، روان درمانی برای افرادی که مشکل خاص یا پررنگی ندارند نیز توصیه می شود! این کار باعث می شود تا فرد در مواجهه با مشکلات و شرایط سخت، برای آنها آماده باشد و پیشگیری بهتر از درمان است.
– باور غلط: مدت زمان روان درمانی مشخص است.
توضیح صحیح: مدت‌زمان روان درمانی بستگی به نوع مشکلات فرد و روش درمانی انتخاب شده دارد و ممکن است چندین هفته یا چندین ماه به طول بینجامد.
– باور غلط: کل اگر طبیب بودی، سر خود دوا نمودی!
توضیح صحیح: بسیاری از افراد درمانگران را به چشم افراد بی‌نقص یا فرا انسانی می‌بینند که نباید در زندگی خود مشکلی داشته باشند! باید در نظر داشته باشید که درمانگر نیز یک انسان است؛ ممکن است اشتباهات یا مشکلاتی در زندگی شخصی خود داشته باشد. این مشکلات تا وقتی به اتاق درمان نفوذ نکنند، طبیعی هستند. نباید انتظار بی‌نقص بودن از درمانگر داشته باشید.
– باور غلط: هزینه جلسات روان درمانی ثابت است.
توضیح صحیح: هیچ عدد و مبلغ مشخصی برای هزینه روان درمانی وجود ندارد. سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، در شروع هر سال شمسی، بازه قیمتی بر اساس تخصص منتشر می‌کند که هزینه دریافتی هر متخصص می‌تواند بسیار بیشتر از قیمت اعلام شده باشد و تا وقتی متخصص دارای کارت عضویت سازمان است، منع قانونی ندارد. این بازه قیمتی در سال جاری به این صورت است:
| متخصص | نرخ در مرکز دولتی | نرخ در مراکز خصوصی |
| روانپزشک | 45000 | 179000 |
| فوق‌تخصص روانپزشکی | 47000 | 204000 |
| کارشناس ارشد روانشناسی | 250000 | 250000 |
| دکتری روانشناسی | 300000 | 300000 |
| کارشناس ارشد مشاوره | 170000 | 170000 |
| دکتری مشاوره | 270000 | 270000 |
* نرخ‌های ذکر شده برای جلسه 45 دقیقه‌ای است.
مبنای روش‌های مختلف روان درمانی
همان‌طور که گفته شد؛ روش‌های مختلف روان درمانی بر مبنای نظریات روانشناسی مختلف به وجود آمده‌اند. این نظریات به ما کمک می‌کنند تا بهتر درک کنیم که چگونه افراد با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کنیم و چگونه می‌توانیم با مشکلات خود مقابله کنیم.
نظریه‌های روانشناسی
تمامی نظریه‌های روانشناسی، در سه دسته کلی جای می‌گیرند؛ 1- کلاسیک 2- مدرن 3- پست‌مدرن
نظریه‌های روانشناسی کلاسیک
نظریات کلاسیک به نظریاتی اطلاق می‌شود که بر اساس اطلاعات علمی شکل نگرفتند یا مبنای علمی مشخصی ندارد و با مشاهده به دست آمده‌اند. این موضوع به دلیل کمبود تکنولوژی در سال‌های شکل‌گیری این نظریه‌ها یعنی اوایل قرن بیستم است.
روانکاوی: زیگموند فروید، پدر روانکاوی، باور داشت که رفتار انسان تحت‌تأثیر نیروهای غیرقابل‌بررسی و اندازه‌گیری است. او معتقد بود که خاطرات، خواسته‌ها و ترس‌های پنهان می‌توانند بر رفتار تأثیر بگذارند.
رفتارگرایی: جان واتسون و بی. اف. اسکینر، پایه‌گذاران رفتارگرایی، باور داشتند که رفتار قابل‌مشاهده و سنجش است و بنابراین باید موردتوجه قرار گیرد. آنها معتقد بودند که رفتار توسط پاداش و تنبیه شکل می‌گیرد و هیچ متغیر دیگری بر انسان تأثیر نمی‌گذارد.
گشتالت (هیئت گرا): ماکس ورتایمر، ولفگانگ کولر و کورت کافکا، پایه‌گذاران این نظریه، باور داشتند که ذهن به‌صورت خودکار الگوهای چیدمان در تجربیات ما را شکل می‌دهد. آنها معتقد بودند که “کل بزرگ‌تر از مجموع اجزای آن است”.
فرگشت (با نام روان پویشی نیز شناخته می‌شود): کارل گوستاو یونگ، یکی از شاگردان فروید، باور داشت که در عمق ناخودآگاه انسان، الگوهای اولیه و نمادین وجود دارد که تأثیر زیادی بر رفتار و تجربیات فرد دارد. بسیاری از افراد این نظریه را به‌عنوان یک نظریه مستقل قبول ندارند؛ چون از اساس و پایه‌های روانکاوی بهره می‌برد.
این نظریه‌های کلاسیک در شکل‌دهی به روانشناسی مدرن نقش بزرگی داشته‌اند و همچنان به‌عنوان بخش مهمی از فلسفۀ روانشناسی در نظر گرفته می‌شوند. همه این نظریات، تا حدی اولین نظریات درباره رفتار، افکار و کلاً زندگی و سلامت روانی انسان بودند و فارغ از غیرقابل‌اعتماد یا غیرقابل‌اندازه‌گیری بودن آنها، تأثیر مثبت زیادی در انسان به‌عنوان یک ارگانیسم داشتند.
بیشتر بخوانید:
نظریه‌های روانشناسی مدرن
بعد از افتتاح اولین آزمایشگاه روانشناسی توسط ویلهم وونت، روش‌های علمی با چهارچوب‌های مشخص و قابل‌اندازه‌گیری جای خود را به حدس و گمان و مشاهده مستقیم دادند. این موضوع باعث شد تا نظریات جدیدی در دنیای روانشناسی شکل بگیرند که با چهارچوب‌های علمی، دیگر نه‌تنها نظریه، بلکه بخشی از علم ما به‌حساب می‌آیند.
شناختی: این نظریه بر این باور استوار است که فرایندهای ذهنی مانند تفکر، حافظه، توجه و حل مسئله در شکل‌گیری رفتار انسان نقش دارند. در این نظریه، مغز به‌عنوان یک سیستم هوشمند در نظر گرفته می‌شود که اطلاعات را پردازش می‌کند.
اجتماعی: این نظریه به بررسی تأثیرات اجتماعی بر رفتار فرد می‌پردازد. در این نظریه، تأکید بر این است که چگونه فرد در موقعیت‌های اجتماعی مختلف عمل می‌کند و چگونه تصمیمات خود را در برابر تصمیم دیگران می‌سنجد.
تحولی: این نظریه به بررسی تغییرات روانشناختی در طول زمان می‌پردازد. در این نظریه، تأکید بر این است که چگونه فرد در طول زمان رشد و تحول می‌کند و چگونه تجارب مختلف در طول زندگی بر رفتار و شخصیت فرد تأثیر می‌گذارد.
عصب‌شناختی: این نظریه به بررسی رابطۀ مغز و رفتار می‌پردازد. در این نظریه، با استفادۀ از تکنولوژی پیشرفته و عکس‌برداری و بررسی دقیق مغز، ارتباط بین رفتار و افکار مختلف با تغییرات مغز کشف می‌شود. علم عصب‌شناسی پایه درمان دارویی تمامی اختلالات روانشناختی است.
نظریه‌های روانشناسی پست‌مدرن
نظریه‌های روانشناسی پست‌مدرن در پی نظریه‌های مدرن شکل‌گرفته‌اند و بر پایه انتقاد از نظریه‌های قبلی و تأکید بر تنوع و تفاوت‌های فردی ساخته شده‌اند. به بیا دیگر، نظریه‌های پست‌مدرن برای پرکردن حفره‌هایی که نظریه‌های مدرن داشتند مطرح شدند. با توجه به جوان بودن این نظریه‌ها، هنوز نمی‌توان از آنها به‌عنوان علم یاد کرد.
ساختارگرا: این نظریه بر این باور استوار است که هر فرد دارای یک ساختار ذهنی منحصربه‌فرد است که تجارب و دانش خود را در آن سازماندهی می‌کند. در این نظریه، تأکید بر این است که چگونه فرد با تجارب خود معنا می‌سازد و چگونه این معانی بر رفتار و تصمیمات فرد تأثیر می‌گذارد.
نسبیت فرهنگی: این نظریه به بررسی تأثیرات فرهنگ بر رفتار فرد می‌پردازد. در این نظریه، تأکید بر این است که چگونه فرهنگ و آداب‌ورسوم جامعۀ فرد بر رفتار و تصمیمات آن فرد تأثیر می‌گذارد.
زیست‌محیطی (اکوسیستم): این نظریه به بررسی رابطۀ بین انسان و محیط با دید اکوسیستمی می‌پردازد. در این نظریه، باور بر این است که رفتار و سلامت روان فرد تحت‌تأثیر رابطۀ آن فرد با محیط قرار دارد و سطوح مختلفی از زیست محیط (اکوسیستم) وجود دارد که هر کدام از آنها باید جداگانه بررسی شوند.
شخصیت: نظریه شخصیت، معتقد است که همه انسان‌ها با بررسی ویژگی‌های شخصیتی در دسته‌بندی‌های مشخص و محدودی جای می‌گیرند که با بررسی این الگوها می‌توان در جهت بهبود فردی و فرهنگی قدم برداشت.
انواع رویکردهای روان درمانی
رویکردهای روان درمانی متعددی وجود دارد که هر کدام به شیوه‌ای منحصربه‌فرد به درمان مشکلات روانی و عاطفی فرد می‌پردازند. تمامی این رویکردها، ریشه در یکی از نظریه‌های ذکر شده دارند و از مفاهیم بنیادی آن برای توجیه مراحل استفاده می‌کنند.
۱. رویکرد شناختی – رفتاری (CBT)
این رویکرد با تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی، به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات خود مقابله کنند. این روش درمانی بر پایه نظریه شناختی استوار است.
۲. رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد
این رویکرد با کمک به افراد برای پذیرش وجود مشکلات و تعهد به اقدامات لازم برای بهبود آنها، به آنها کمک می‌کند. این روش درمانی، بر پایه نظریه رفتارگرایی استوار است.
۳. رویکرد متمرکز بر کنترل هیجان
این رویکرد با کمک به افراد برای شناسایی و ابراز هیجانات خود، به آنها کمک می‌کند تا با مشکلات خود مقابله کنند. این روش درمانی بر پایه نظریه‌های هیجان محور استوار است.
۴. رویکرد شخصیت‌محور
این رویکرد با کمک به افراد برای شناسایی الگوهای ناخودآگاه رفتاری و فکری خود، به آنها کمک می‌کند تا با مشکلات خود مقابله کنند. این روش درمانی بر پایه نظریه روانکاوی استوار است.
پروتکل‌های درمانی
پروتکل‌های درمانی روش‌های مشخص و معینی هستند که توسط روان‌درمانگران برای درمان مشکلات روانی و عاطفی فرد استفاده می‌شوند. این پروتکل‌ها بر اساس نظریه‌های روانشناسی و تحقیقات علمی طراحی شده‌اند و به‌صورت گام‌به‌گام اجرا می‌شوند.
این پروتکل‌ها شامل جزئیاتی مثل تعداد جلسات، نوع رابطه درمانگر و مراجع و توضیحاتی که برای مراجع نیاز است به همراه تکالیف درمانی است.
شباهت‌های انواع روان درمانی مختلف
هر یک از روش‌های روان درمانی مختلف، با وجود تفاوت‌هایی که در رویکرد و تکنیک‌های خود دارند، هدف مشترکی دارند و آن کمک به بهبود مشکلات روانی و عاطفی فرد است. برخی از شباهت‌های اصلی بین انواع روان درمانی مختلف عبارت‌اند از:
- تمرکز بر فرد: همه روش‌های روان درمانی بر فرد متمرکز هستند و سعی دارند تا با در نظر گرفتن نیازها و شرایط منحصر به فرد آن فرد، به بهبود مشکلاتش کمک کنند.
- گفتگو: همه روش‌های روان درمانی از گفتگو به‌عنوان ابزار اصلی خود برای درک مشکلات فرد و کمک به حل آنها استفاده می‌کنند. در طول جلسات درمانی، روان‌درمانگر با فرد گفتگو می‌کند تا با مشکلات و نگرانی‌های آن فرد آشنا شود.
- روش‌های تجربی: همه روش‌های روان درمانی از تجربه به‌عنوان ابزاری برای کمک به فرد در یادگیری و تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی استفاده می‌کنند. در طول جلسات درمانی، فرد تحت نظارت روان‌درمانگر، تجارب جدیدی را تجربه می‌کند تا بتواند الگوهای قدیمی خود را تغییر دهد.
- پشتیبانی: همه روش‌های روان درمانی به فرد حس پشتیبانی و حمایت می‌دهند. روان‌درمانگر با ارائه پشتیبانی عاطفی و حمایت از تلاش‌های فرد برای بهبود، به آن فرد کمک می‌کند تا با اعتمادبه‌نفس بالاتر با مشکلات خود مقابله کند.
فواید درمان‌های مختلف
هر یک از روش‌های روان درمانی مختلف فواید خاص خود را دارند. درمان با استفاده از روش‌های روان درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا با مشکلات روانی و عاطفی خود مقابله کنند و بهبود یابند.
- کاهش استرس و اضطراب: درمان با استفاده از روش‌های روان درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا با استرس و اضطراب خود مقابله کنند و سطح استرس و اضطراب خود را کاهش دهند.
- افزایش اعتمادبه‌نفس: درمان با استفاده از روش‌های روان درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهند و با اعتمادبه‌نفس بالاتری در برابر مشکلات خود قرار گیرند.
- بهبود روابط: بررسی ارتباطات از زاویه دید جدید باعث می‌شود تا درک فرد نسبت به اطرافیان بهبود یابد و روابط باکیفیت‌تری داشته باشد.
- افزایش خوش‌بینی: حل‌شدن گره‌های ذهنی باعث می‌شود تا تصویر واضح‌تری از آینده دیده شود.
بیشتر بخوانید؛ آیا روان درمانی موثر است؟
جمع‌بندی؛ انواع روان درمانی
در این مقاله، ما به بررسی انواع روش‌های روان درمانی، باورهای غلط در مورد آن، مبنای روش‌های مختلف و نظریه‌های روانشناسی پرداختیم. همچنین، به بررسی انواع رویکردهای روان درمانی، پروتکل‌های درمانی، شباهت‌های انواع روان درمانی مختلف و فواید آنها پرداختیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد و به شما کمک کرده باشد تا درک بهتری از روش‌های روان درمانی و فواید آنها داشته باشید.
تا به حال از کدام روش درمانی استفاده کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
School of Psychology – verywellmind
Major schools of thought in psychology – Brooklyn city school
