اعتیاد چه به عنوان یک بیماری چه به عنوان یک عارضه اجتماعی، مشکلی جدی برای سلامت فرد، اطرافیان و جامعه است. بسیاری از افراد درگیر با اعتیاد از افسردگی رنج می‌برند و بسیاری از افراد افسرده به سمت اعتیاد کشیده می‌شوند. در این مقاله با بررسی نقاط مشترک افسردگی و اعتیاد درباره درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد صحبت خواهیم کرد.
آیا بین افسردگی و اعتیاد رابطه وجود دارد؟
درصد بسیار زیادی از افراد درگیر با اعتیاد، سابقه ابتلا به اختلالات خلقی مخصوصا دوقطبی و افسردگی دارند. یک بررسی ساده می‌تواند اثبات کند که افسردگی و دیگر اختلالات خلقی منجر به شکل‌گیری اعتیاد می‌شوند. با این حال، ارتباط افسردگی و اعتیاد فراتر از این برداشت ساده است. از طرف دیگر، بسیاری از افرادی که برای ترک اعتیاد تلاش می‌کنند، به افسردگی مبتلا می‌شوند و علائم شدید آن را بروز می‌دهند.
یک پژوهش انجام شده از دهه 80 میلادی تا اواخر دهه 90 میلادی نشان داد، افراد افسرده که با اعتیاد درگیر هستند، به مدت بیشتری علائم را خواهند داشت و نرخ درمان پایین‌تری دارند.
همزمانی افسردگی و اعتیاد
ساده‌ترین توضیحی که می‌توان درباره دلیل همزمانی افسردگی و اعتیاد مطرح کرد، شباهت‌های نقص مدار پاداش در هر دو وضعیت است. مدارهای بیوشیمیایی مغز که مسئولیت ایجاد حس سرخوشی و ناراحتی در مغز را دارند و با کنترل میزان ترشح و جذب دوپامین و سروتنین کار خود را انجام می‌دهند، در هر دو وضعیت با مشکل روبرو هستند.
عامل دیگری که در همزمانی اعتیاد و افسردگی نقش دارد، ویژگی‌های شخصیتی فرد هستند. کمبود مهارت‌های مقابله‌ای در فرد باعث می‌شود تا واکنش وی نسبت به چالش‌ها و اتفاقات ناسالم باشد.
این دو عامل در کنار یکدیگر دلیل ماندگاری بیشتر افسردگی در معتادین را به تصویر می‌کشند. در ادامه دلایل افسردگی پس از ترک اعتیاد و درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد را بررسی خواهیم کرد.
افسردگی بعد از ترک اعتیاد به چه دلایلی ایجاد می شود؟
احساس افسردگی پس از ترک مواد یکی از نشانه‌های سندرم ترک و سم‌زدایی بدن است. به همین دلیل این نشانه تا حدود زیادی طبیعی تلقی می‌شود.
اصلی‌ترین دلیل افسردگی بعد از ترک اعتیاد، تغییر ساختار و کارکردهای مغز طی دوره مصرف مواد مخدر، الکل یا نیکوتین است. یک دوره دوری از مواد باعث می‌شود تا میل به مصرف افزایش یافته و مصرف مجدد آن برای مغز و بدن لذت‌بخش‌تر باشد.
دلایل محیطی به عنوان دومین عامل قدرتمند برای ابتلا به افسردگی پس از ترک اعتیاد شناخته می‌شوند. بسیاری از افراد درگیر با اعتیاد طی دوره اعتیاد خود داشته‌های زیادی از سرمایه و پول تا نزدیکان خود را از دست می‌دهند. این موضوع به تنهایی عامل قدرتمندی برای ایجاد علائم افسردگی است.
زمینه ژنتیکی عامل دیگری است که باید موردتوجه قرار گیرد. زمینه ابتلا به افسردگی حتی بدون بروز علائم افسردگی می‌تواند منجر به شروع اعتیاد شده و پس از ترک، نشانه‌ها شروع به بروز پیدا کنند. در این شرایط درمان روانشناختی در اولویت قرار دارد.
نکته: احساس افسردگی جزو نشانه‌های طبیعی سندرم ترک است؛ اما اختلال افسردگی نه. پس از پشت سر گذاشتن مرحله سم‌زدایی بدن، وجود علائم طبیعی تلقی نخواهد شد.
سندرم ترک
سندرم ترک مجموعه‌ای از علائم است که به محض شروع به جلوگیری از یک عادت شروع به ظهور می‌کنند. این علائم صرفا در مواجهه با ترک موادمخدر یا الکل بروز پیدا نمی‌کنند و عادات بسیار زیادی را شامل می‌شوند. برای مثال افرادی که به قمار اعتیاد دارند در صورت دور شدن از آن، علائم سندرم ترک را از خود بروز می‌دهند.
توجه: شدت و تعداد علائم موجود به سن، وضعیت سلامت جسمی و روانی فرد، مواد یا عادت کنار گذاشته شده و روش سم‌زدایی مورداستفاده بستگی دارد. اضطراب شدیدترین علامت سندرم ترک است. کنترل اضطراب در پشت سر گذاشتن این دوره اهمیت زیادی دارد. شما می‌توانید از طریق پلتفرم پل از مشاوره آنلاین اضطراب بهره ببرید.
علائم اصلی سندرم ترک شامل موارد زیر می‌شود:
- بی‌خوابی
- تحریک پذیری
- تغییرات سریع و شدید مود
- علائم موقت افسردگی
- علائم موقت اضطراب
- درد بدنی (دردهای استخوانی، شکم و کمر رایج‌ترین‌ها هستند)
- میل شدید به برگشت به اعتیاد
- خستگی مفرط
- توهم
- حالت تهوع و استفراغ
- اسهال شدید
- تعریض شدید
- لرزش شدید مخصوصا در دست‌ها
- پارانویا (شک و بدبینی)
- گیجی در مورد زمان و مکان
- کهیر پوستی (نادر)
- تشنج (در ترک مواد سنگین وجود دارد)
مدت زمان طبیعی وجود این علائم از سه روز الی ده روز بسته به مواد مورداستفاده است. در صورتی که علائم بیشتر از این حضور داشتن، سندرم ترک مزمن در بیمار وجود دارد.
سندرم ترک مزمن فقط در معتادین به مواد‌های سنگین یا داروهای پزشکی وابسته کننده وجود دارد و هر کدام علائم منحصر به خود را دارند.
علائم سندرم ترک مزمن الکل
- افزایش کاذب انرژی
- اضطراب شدید
- تعریق شدید
- حالت تهوع
- افزایش شدید ضربان قلب
- افزایش شدید فشار خون
- تب
- توهم
- دلیریوم (زوال مغز؛ نادر)
علائم سندرم ترک مزمن بنزودیازپین (آرامبخش‌ها)
- دوبینی یا تاری دید
- سردرد
- بدن درد
- وضعیت بیدار باش (طی این وضعیت فرد نمی‌تواند چشم‌هایش را ببندد یا لحظه‌ای استراحت کند)
- تعریق
- حالت تهوع
- اسهال
- گیجی درباره زمان و مکان
- خشک شدن دهان
- تب و لرز
- کاهش توانایی ماهیچه‌ها
- تنگی نفس
- توهم و هذیان
علائم سندرم ترک مزمن کانابیس (گل)
- بی‌خوابی
- بی‌اشتهایی
- اضطراب و تنش
- علائم افسردگی
- حالت تهوع
- خستگی بدنی
- تعریق در شب
- کابوس‌های شبانه
- سردرد
علائم سندرم ترک مزمن نیکوتین (سیگار)
- میل شدید به مصرف
- تحریک پذیری (معمولا همراه با خشم شدید)
- اضطراب
- افسردگی
- افزایش وزن
- سرگیجه
- سردرد
علائم سندرم ترک مزمن اوپیود (تریاک، شیره و حشیش)
- تحریک پذیری
- اضطراب
- خستگی بدنی
- بی‌خوابی
- درد در ماهیچه‌ها
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال
- تب و لرز
- تعریض
- آبریزش بینی
- جمع شدن اشک در چشم
علائم سندرک ترک مزمن محرک ها (اعتیادهای غیرمواد، مثل قمار)
- افسردگی
- پرخوابی
- افزایش اشتها و وزن
- اضطراب
- ناتوانی در تفکر یا کند شدن افکار
- کندی یا فقدان حرکات برخی از اعضای بدن (مثلا فقط یک دست اصلا حرکت نمی‌کند)
آیا ترک اعتیاد لزوما باعث افسردگی می شود؟
همانطور که گفته شد، احساس افسردگی به عنوان یک نشانه طبیعی از سم‌زدایی بدن و رهایی اعتیاد در همه افراد وجود دارد. وجود این علائم لزوما به معنای ابتلا به افسردگی نیست. افسردگی بعد از ترک اعتیاد معمولا در شرایطی رخ می‌دهد که فرد حمایت یا توجه درمانی کافی را دریافت نکرده باشد. بنابراین ترک اعتیاد لزوما منجر به افسردگی نمی‌شود.
علائم افسردگی پس از ترک اعتیاد
علائم افسردگی در افرادی که با موادمخدر درگیر هستند یا اخیرا آن را ترک کرده‌اند، شباهت زیادی به علائم افسردگی بالینی ندارد. علائم سندرم ترک مزمن در علائم زیر می‌توانند به عنوان نشانه‌های تشخیصی مورد استفاده باشند:
- احساس غم و غصه
- احساس پوچی و ناامیدی
- تحریک پذیری که با طغیان احساسات قابل مشاهده است.
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها
- اختلالات خواب (پرخوابی یا بی‌خواب بودن فرد به مواد مصرفی بستگی دارد)
- دردهای روان‌تنی (دردهایی که ریشه پزشکی ندارند)
- بی‌میلی به بهبود و ادامه دادن فرایند ترک
- کندی روانی حرکتی
- کاهش شدید اشتها
- احساس گناه کاذب
- ناتوانی در تمرکز، توجه و تفکر
- ضعف حافظه
- افکار خودکشی یا برنامه‌ریزی برای آن
در صورت وجود علائم بالینی افسردگی بدون نشانه‌های سندرم ترک مزمن، تشخیص افسردگی ارتباطی به اعتیاد ندارد. این موضوع حین درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد اهمیت دارد.
درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد
درمان اعتیاد و رهایی از آن، برنامه و قدم‌های مشخصی دارد که توسط سازمان بهداشت جهانی با دقت و توجه به تمامی جنبه‌های سلامت جسم و روان تدوین شده است. پایبندی به این برنامه‌ها و پیگیری مستمر تمام قدم‌ها، مهم‌ترین قدم برای پیشگیری و درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد است.
این برنامه‌ها برای مقابله با اعتیادهای مختلف، روش‌های مختلفی دارند. در صورتی که دسترسی به این برنامه‌ها و روش‌ها ممکن نباشد یا اعتیاد فرد جزو برنامه‌های مشخص شده نباشد، پیگیری‌های روانشناختی بسیار اهمیت دارد.
داروهای افسردگی بعد از ترک اعتیاد
دارودرمانی افسردگی بعد از ترک اعتیاد چالش‌های زیادی دارد. برخی از داروهای رایج برای درمان افسردگی اعتیادآور هستند و بسیاری دیگر از آنها با داروهای ترک (مثلا متادون) تداخل دارویی دارند. با این حال، در صورت نیاز، روانپزشک با مشورت روانشناس مجموعه ترک اعتیاد می‌تواند داروی ضدافسردگی را تجویز کند.
درمان های روانشناختی
روان‌درمانی در کنار داروهای ترک اعتیاد نیز چالش‌های زیادی خواهد داشت. یکی از چالش‌های اصلی افرادی که تصمیم به ترک می‌گیرند، وجود دسترسی به مواد مخدر از طریق دوستان است. از طرف دیگر، آسیب‌هایی که به زندگی فرد طی دوره اعتیاد وارد شده، می‌تواند به عنوان یک سد مستحکم، اراده و انگیزه بهبودی را مخدوش کند. درمان‌های رفتاری رایج‌ترین نوع درمان در معتادین است.
جایگزینی عادات
تقریبا تمامی افرادی که به انواع مختلف مواد مخدر یا الکل اعتیاد پیدا می‌کنند؛ زمینه عادت‌پذیری دارند. به این معنا که به اشکال مختلف به عادات مختلف پایبند می‌شوند. این عادات می‌تواند به شکل وابستگی به مواد مختلف خود را بروز دهد. به همین دلیل جایگزینی عادات ناسالم با عادات سالم قدم مهمی در زمینه دوری از اعتیاد و درمان افسردگی است.
عادات مربوط به سبک زندگی، مثلا ورزش سبک و منظم، تغذیه سالم، دوری از محیط‌ها یا افراد پرخطر و عادات غذایی اصلی‌ترین عاداتی هستند که دستیابی به آنها تاثیر زیادی در درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد دارد.
کلام آخر
ترک اعتیاد به دلیل اخلالی که مصرف مواد در مغز ایجاد کرده به صورت طبیعی با احساس غم و بی‌حوصلگی همراه است. درمان بی‌حوصلگی و افسردگی بعد از ترک اعتیاد با پیگیری روش‌های ترک اعتیاد حرفه ای قابل پیشگیری و در صورت بروز، با کمک جلسات روانشناسی آنلاین یا حضوری موثر خواهند بود.
منابع:
