پرخوری عصبی چیست؟ غذا خوردن یک کار لذت‌بخش است و یکی از تفریحات سالم ما ایرانی‌ها، باز و بسته کردن در یخچال با هدف ظهور خوردنی‌های جدید، محسوب می‌شود. (نفس کم آوردم!) اما همین کار به ظاهر ساده و لذت‌بخش می‌تواند دلایل عصبی داشته باشد و به مشکل بزرگی تبدیل شود. در واقع نوعی اختلال در خوردن است که معده به مغز می‌گوید «نمی‌توانیم غم‌ها را هضم کنیم پس بیا درباره غذا این‌کار را انجام دهیم!» اما پرخوری عصبی چه نشانه‌هایی دارد؟ و آیا می‌توان آن را درمان کرد؟ در ادامه مفصل به این موضوع می‌پردازیم و راهکارهایی ساده و عملی را برای گذر از این اختلال بیان می‌کنیم.
پرخوری عصبی چیست؟
افرادی که دارای پرخوری از نوع عصبی هستند، تمایل به خوردن مقدار زیادی غذا در مدت زمان کوتاه دارند و نمی‌توانند کنترلی بر غذا خوردن خود داشته باشند. انگار نیرویی در مغزشان به آن‌ها می‌گوید «با غذا خوردن، ناراحتی‌هایت را از یاد ببر.» و همین موضوع موجب می‌شود غذا خوردن برای این افراد نه با هدف دریافت انرژی کافی، بلکه فعالیتی برای تسکین موقتی روان‌زخم‌ها باشد. این موضوع گاهی تا جایی پیش می‌رود که فرد برای کنترل اضافه وزن و یا تخلیه معده برای خوردن غذاهای بیشتر، در پروسه هضم غذا اختلال ایجاد می‌کند؛ به عنوان مثال، ممکن است به صورت عمدی کارهایی را برای برگرداندن غذا (استفراغ کردن) انجام دهد و یا به خوردن داروهایی که موجب تسریع حرکت غذا در بدن می‌شود، روی آورد.
علاوه بر این افرادی که با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است از اضافه وزن نیز هراسان باشند. ولی از آن‌جایی که کنترلی بر میزان غذایی که می‌خورند ندارند، برای سوزاندن کالری اضافه، خود را با فعالیت‌های بدنی شدید، روزه گرفتن افراطی و یا رژیم‌های غذایی سخت (در حالت معمول)، آزار می‌دهند.
علت پرخوری عصبی چیست؟
هر مشکلی که برای انسان ایجاد می‌شود و ریشه‌های روانی دارد، می‌تواند ناشی از دلایل بسیار زیادی در خودآگاه و ناخودآگاه باشد. در این بخش به تعدادی از دلایل مهم پرخوری عصبی می‌پردازیم.
۱. دلایل ژنتیکی
این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ایجاد می‌شود. اگر یکی از والدین و یا بستگان درجه یک شما دارای این اختلال باشند، دلایل ژنتیکی می‌تواند یکی از علت‌ها باشد. اضافه وزنی که در دوران کودکی یا نوجوانی وجود دارد زنگ خطری برای ابتلا به پرخوری عصبی است.
۲. مسائل روانی و عاطفی
- یکی از مهمترین دلایل می‌تواند عدم سلامت روان باشد. ناخودآگاه انسان مثل اسفنج است؛ اسفنجی که تمام خاطرات، اتفاقات، شرایط و احساسات را به خود جذب می‌کند. تمام این‌ها در حفره‌های اسفنج باقی می‌ماند و ممکن است در دوره‌هایی از زندگی، مسائل ناگوار به سطح اسفنج قشقلاق کنند! (همه مشکلات از همین قشلاق و ییلاقِ اطلاعات ناخودآگاه شروع می‌شود!) یا حتی این احتمال وجود دارد که نمایان نشود اما از همان اعماق ناخودآگاه زهر خودش را بریزد! (از طرف یک زخم خورده!) تا زمانی که آلودگی‌ها را شناسایی و پاک نکنیم، ریشه‌های مشکل حل نخواهد شد. بنابراین اگر زخم‌هایی را در روان خود احساس می‌کنید، مراجعه به روانشناس را جدی بگیرید. کمک گرفتن از فرد متخصص مانند این است که اسفنج‌هایمان را بشوریم و بگذاریم توی آفتاب خشک شود!
- علاوه بر این گسترش فضای مجازی و نمایش عکس‌های انسان‌هایی زیبا با بدن‌هایی بدون نقص (با همکاری و عنایت برنامه‌های ادیت!)، فشارهای زیادی به ما وارد می‌کند. باعث می‌شود معیارهای سخت‌گیرانه‌ای برای انداممان در نظر بگیریم و همین موضوع آغازی برای فشار روانی خواهد بود.
۳. رژیم غذایی سخت و نامتعادل
دوستان! ما رژیم می‌گیریم که حالمان خوب باشد. اگر از همین موضوع برای فشارهای مضاعف به روانمان استفاده کنیم، کارایی خود را از دست می‌دهد. کسانی که رژیم‌های غذایی سخت و افراطی دارند و مدام درگیر کالری‌شماری هستند یا به نوعی وسواس دچار شده‌اند، بدنشان را برای ابتلا به پرخوری عصبی مستعد می‌کنند. ممنوعیت سخت و دائمی نسبت به غذا خوردن، منجر به ایجاد فشار ذهنی می‌شود و فرد در برهه‌ای نمی‌تواند بر میزان غذایی که می‌خورد کنترل داشته باشد.
علائم پرخوری عصبی چیست؟
چگونه تشخیص دهیم که درگیر پرخوری عصبی هستیم یا فقط تفریحی می‌زنیم؟! توجه به نشانه‌ها بسیار اهمیت دارد. در این بخش به مهمترین نشانه‌های پرخوری عصبی می‌پردازیم.
- اگر درگیری زیاد و وسواس‌گونه‌ای با اندام خود دارید و این موضوع برای شما شدید و رنج‌آور شده است، به وجود پرخوری عصبی شک کنید.
- اگر خود را میان حجم انبوهی از ترس و اضطراب نسبت به اضافه وزن می‌‌بینید، ممکن است درگیر پرخوری عصبی باشید.
- غذا خوردنِ زیاد و بدون کنترل در یک وعده غذایی، از علائم پرخوری عصبی است. (نکته کنکوری در بدونِ کنترل بودن آن است!)
- اگر پس از پرخوری زیاد، فعالیت‌های بدنی سخت و سنگین انجام می‌دهید تا از افزایش وزن جلوگیری کنید، ممکن است درگیر پرخوری عصبی باشید. همچنین استفاده از روش‌هایی برای برگرداندن غذا (استفراغ کردن)، ناشی از فشار روانی این موضوع است.
- استفاده از داروهایی که موجب تسریع حرکت غذا در بدن می‌شود، نشانه مهم بعدیست.
- مصرف افراطی داروها و مکمل‌های گیاهی لاغری نیز می‌تواند یکی از علائم پرخوری عصبی باشد.
پرخوری عصبی چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
عوارض پرخوری عصبی چیست؟ پرخوری می‌تواند عوارض شدیدی برای جسم و روان داشته باشد. آگاهی نسبت به عوارض، اهمیت موضوع را روشن می‌کند.
عوارض جسمی:
- زخم در گلو یا معده
- پوسیدگی دندان‌ها
- التهاب مری
- آسیب به معده و روده
- ریتم غیر طبیعی قلب (آریتمی)
- صدمه دیدن کلیه به دلیل کم‌آبی بدن
- بر هم خوردن نظم عادت ماهیانه در زنان
عوارض روانی:
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال شخصیت یا اختلال دو قطبی
- کاهش عزت نفس
- اضطراب اجتماعی
- افکار خودکشی
چه راهکارهایی برای درمان وجود دارد؟
با دلایل ایجاد پرخوری عصبی آشنا شدیم و فهمیدیم که چه رفتارهایی نشانه بروز این اختلال است. اکنون می‌رسیم به این سوال که «آیا می‌توان پرخوری عصبی را درمان کرد؟» در ادامه به اصلی‌ترین راهکارهای درمان پرخوری عصبی می‌پردازیم.
۱. به روانشناس مراجعه کنید
پرخوری عصبی با اعتیاد نیز شباهت‌هایی دارد؛ فرد معتاد به جای پرداختن به زخم‌های خود از ماده مخدر یا الکل برای فرار استفاده می‌کند. پرخوری عصبی نیز راهی برای فرار از زخم‌های روانیست. غافل از این‌که راه‌حل اصلی در گروی مواجهه با مسائل ناخوشایند و پرداختن به آن‌ها است. سریع‌ترین و موثرترین راه برای شناسایی و رفع زخم‌های روانی مراجعه به روانشناس است. هنگامی که با کمک یک فرد متخصص ریشه اصلی مشکلات را شناسایی و درمان می‌کنیم، دیگر به رفتارهایی که مسکن‌های موقت هستند نیاز نداریم.
بیشتر بخوانید:
۲. ذهن‌آگاهی را در خود تقویت کنید
توجه به افکار و علائم بدنی کمک‌کننده خواهد بود. افکار خود را بنویسید؛ هنگامی که تمایل به پرخوری پیدا می‌کنید چه افکاری در ذهن شما وجود دارد؟ یا ایجاد چه احساساتی موجب می‌شود به غذا خوردن تمایل پیدا کنید؟ فکر کردن درباره این موضوعات به شناسایی علل اصلی پرخوری کمک می‌کند. در مقاله «روان رنجوری چیست؟» به موضوع شناسایی و نوشتن افکار پرداختیم.
۳. خوراکی‌های مضر را دور بریزید
شاعر می‌فرماید که «از دل برود هر آن‌که از دیده برفت»! وقتی خوراکی‌های مضر و شیرینی‌جات در منزل وجود داشته باشد، مقابله با وسوسه‌‌‌ها سخت‌تر خواهد شد. بررسی کنید که در شرایط اضطراب‌آور و زمانی که نیاز به پرخوری دارید، بیشتر سراغ چه نوع خوراکی‌هایی می‌روید. آن‌ها را از جلوی چشم دور کنید. مصرف خوراکی‌های پرکالری و افزایش وزن، اوضاع را بدتر می‌کند.
۴. از مشاور تغذیه کمک بگیرید
مراجعه به روانشناس به رفع ریشه‌های ناراحتی کمک می‌کند و مشاور تغذیه با تنظیم برنامه غذایی مناسب و ایجاد عادات غذایی درست، پرخوری عصبی را کاهش می‌دهد. رژیم گرفتن لزوماً با سختی و گرسنگی زیاد همراه نیست؛ اصلاح عادت‌های غذایی و آشنایی با نکات تغذیه سالم، در جهت حفظ سلامت بدن و جلوگیری از بیماری‌ها (جدای از بحث پرخوری عصبی) بسیار اهمیت دارد.
۵. هنگام مضطرب شدن به فعالیت‌های آرامش‌بخش بپردازید
به چه فعالیت‌هایی علاقه دارید؟ رنگ‌آمیزی، مراقبت از گیاهان (این یکی به شدت توصیه می‌شود!)، یوگا، تمرین‌های ذهن‌آگاهی، نوشتن افکار یا اضطراب‌ها، ورزش، ساختن پازل و … شما را از اضطراب‌های شدید دور می‌کند و می‌تواند آرامش‌بخش باشد. هنگامی که تمایل به پرخوری داشتید، از فعالیت‌های این چنینی به عنوان جان‌پناه استفاده کنید. (البته انکار افکار ناراحت کننده برای مدت طولانی کار درستی نیست و این روش صرفاً برای مقاومت در برابر پرخوری است.)
نکته کنکوری: اگر نمی‌دانید چه فعالیت‌هایی به شما آرامش می‌دهند، باید با نوشتن آن‌ها را شناسایی کنید. یعنی هر فعالیتی که در روز انجام می‌دهید را بنویسید و بر اساس لذتی که از آن می‌برید، از یک تا ۱۰ نمره بدهید. پس از مدتی متوجه خواهید شد که چه کارهایی حس آرامش و لذت را به بدن شما منتقل می‌کند.
۶. علائم افسردگی را جدی بگیرید
افسردگی با پرخوری ارتباط زیادی دارد. در نتیجه توجه به علائم افسردگی حائز اهمیت است. اگر به طور مداوم احساس ناامیدی عمیقی دارید، انگیزه‌ای برای انجام کارهای روزمره پیدا نمی‌کنید، نسبت به وظایف خود درگیر اهمالکاری شدید هستید و افکار آزاردهنده شما را احاطه کرده‌اند، باید به وجود افسردگی شک کنید. مراجعه به روانشناس و مصرف دارو (بر اساس تشخیص پزشک) می‌تواند اولین قدم‌ها برای غلبه بر افسردگی باشد.
بیشتر بخوانید:
تفاوت بین اختلال پرخوری و پرخوری عصبی چیست؟
همان‌طور که گفته شد در پرخوری عصبی فرد بیش‌از حد نیاز غذا می‌خورد اما درگیری زیادی با فشارهای روانی، افکار آزاردهنده و افزایش وزن دارد. علاوه بر این تلاش زیادی برای کاهش وزن می‌کند و در بسیاری از مواقع ممکن است وزن مناسب (یا حتی کمبود وزن) داشته باشد ولی همچنان درگیر وسواس افراطی برای سوزاندن کالری غذا باشد. کسانی که اختلال پرخوری دارند، درمورد افزایش وزن، خود را به طور وسواس‌گونه آزار نمی‌دهند و معمولاً دارای اضافه وزن هستند.
جمع بندی
به پایان مقاله «پرخوری عصبی چیست؟» رسیدیم. ذهن و جسم دنیاهای بسیار پیچیده‌ای هستند؛ همه ما ممکن است عادت‌های ذهنی نادرستی را برای سال‌ها تکرار کرده باشیم و همین عادت‌ها ما را به سمت رفتارهای آسیب‌زننده پیش می‌برد. به عنوان مثال ممکن است روانمان عادت کرده باشد در شرایط خاصی دچار اضطراب شود یا به خود سرزنشی دست بزند. تا زمانی که نسبت به این الگوهای نادرست آگاهی پیدا نکنیم، نمی‌توانیم در جهت افزایش سلامت جسم و روان قدم برداریم.
آیا تا به حال درگیر پرخوری عصبی بوده‌اید؟ چه راهکارهایی را برای گذر از این مشکل پیشنهاد می‌کنید؟
نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
۴ پاسخ
من درگیر وسواس هستم در رژیم. مدام درگیری ذهنی دارم که چی بخورم و چی نخورم. همین موضوع فشار آورده روی ذهنم. نمیدونم چیکار کنم.
سلام مریم جان
بهترین راهکار اینه که به روانشناس مراجعه کنید. دلایل ایجاد این موضوع باید شناسایی بشن تا بتونید برای درمانش اقدام کنید.
سلام وقتتون بخیر
یه جا گفتید که به جای غذا خوردن بریم سراغ فعالیتای آرامش بخش. آخه نمیشه. اون لحظه که دلم میخواد یه چیزی بخورم از خود بیخود میشم انگار!
سلام لیلا جان
درسته. این که جلوی خودمون رو بگیریم کار سختیه. ولی خب درمان پرخوری عصبی قرار نیست راحت باشه.