سلامت روان تاثیر چشمگیری روی کیفیت زندگی انسان دارد و از این روی، حفظ و بهبود روح و روان نیاز به کمک حرفه‌ای متخصصان این حوزه دارد. درخواست کمک از سوی متخصص مناسب قدم اول برای دستیابی به سلامت روان است. به همین دلیل، آشنایی با متخصصان این حوزه برای همه اشخاص اهمیت بسیار دارد.
در این مطلب ما نگاهی جامع و کامل به افراد فعال در این زمینه و به‌خصوص تفاوت روانشناس و روانپزشک به‌عنوان دو نقش اصلی این حرفه خواهیم داشت. همچنین به مجموعه نکاتی اشاره خواهیم کرد که به شما کمک می‌کند زمان مناسب مراجعه به هر یک از این متخصصان را بدانید.
انواع متخصصان سلامت روان
متخصصانی که در زمینه سلامت روان مشغول به کار هستند از لحاظ امکان تجویز دارو یا عدم امکان تجویز دارو به دو دسته تقسیم می‌شوند.
متخصصانی که امکان تجویز دارو را ندارند از طرق دیگری به مراجعین خود کمک می‌کنند. آنها راه‌های مدیریت احساسات، افکار و رفتارها را آموزش و بهبود می‌دهند. همچنین به اشخاص در رسیدن به اهداف درمانی و شخصی کمک می‌کنند. علاوه بر این می‌توانند به تشخیص و درمان بیماری‌های روحی روانی بپردازند. روانشناس، مشاور و مددکار اجتماعی در این دسته هستند.
مشاور کسی است که در زمینه‌های مختلف یا خاص فعالیت می‌کند؛ مثلاً مشاوره ترک اعتیاد، مشاوره ازدواج یا مشاوره کودک و نوجوان. این افراد نیز در حوزه روانشناسی تحصیل می‌کنند. این افراد نسبت به روانشناسان و خصوصاً روان‌درمانگرها و روانکاوها تخصص کمتری دارند.
مددکار اجتماعی در حیطه ارزیابی سلامت روان و ارائه تکنیک‌هایی برای بهبود و ارتقا سلامت روان فعالیت دارد. برخی از مددکاران اجتماعی در یک زمینه خاص مثل خشونت خانگی یا کودکان بدسرپرست مشغول به کارند.
هنگام بررسی تفاوت روانشناس و روانپزشک باید به حیطه اختیار آنها در تجویز یاد عدم تجویز دارو توجه داشت. دسته دیگر متخصصان سلامت روان اختیار و قدرت تشخیص و تجویز دارو را نیز دارند. این متخصصان شامل روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان، روان‌درمانگر و پرستار سلامت روان هستند.
پرستاران سلامت روان معمولاً در بیمارستان و کلینیک اعصاب و روان و کنار روانپزشک و متخصصان مشغول هستند. وظیفه نگهداری و مراقبت از بیماران را بر عهده دارند. همچنین می‌توانند به تجویز برخی داروها بپردازند.
روانپزشکان و مشاوران چه تفاوتی با هم دارند؟
فرق عمده و اصلی روانپزشکان و روانشناسان در حیطه تخصصی، اختیارات، تحصیلات و نوع درمانی است که ارائه می‌دهند.
در اغلب موارد، روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان برای درمان از روان درمانی نیز بهره می‌برد. روانپزشک برای تکمیل درمان، یا خود به روان درمانی می‌پردازد یا شخص را به یکی از متخصصان روان‌درمانگر ارجاع می‌دهد. این کار تیمی و مشارکت روانپزشک و روانشناس بیمار را به نتیجه دلخواه نزدیک می‌کند.
الف) تفاوت تحصیلات روانشناس با روانپزشک
یکی از موارد اصلی در تفاوت روانشناس و روانپزشک، تحصیلات و زمینه‌ی آموزشی آنها است.
روانپزشک (psychiatrist):
پزشک متخصصی است که پس از گذراندن دوره پزشکی عمومی در رشته تخصصی روانپزشکی تحصیل می‌کند. روانپزشک، متخصص روانپزشکی یا متخصص اعصاب و روان نیز نام دارد.
روانشناس (psychologist):
در حوزه علوم‌انسانی تحصیل کرده و بر خلاف روانپزشک قادر به تجویز دارو نیست. دوره تحصیلات روانشناس 6 سال است در صورتی که روانپزشکان حدوداً 11 سال تحصیل می‌کنند. روانشناس دوره کارشناسی، ارشد و دکترا را طی می‌کنند و در این دوره به مطالعه علم روانشناسی و نحوه تشخیص بیماری‌های روحی روانی می‌پردازند. علاوه بر این روانشناسان در یک دوره کارآموزی یک تا دو‌ساله تحصیل می‌کنند و با انواع روش‌های درمانی، از جمله رفتاردرمانی، طرحواره درمانی و درمان‌هایی از قبیل رویکرد شناختی درمانی (CBT) آشنا می‌شوند.
روانشناسان معمولاً پس از دوره دکتری با نام دکتر روانشناس خطاب می‌شوند که به دلیل مقطع تحصیلی آنها است وگرنه در حوزه پزشکی تحصیل نکرده‌اند.
ب) فرق روش درمان روانپزشک و روانشناس
دیگر مورد بسیار قابل‌اهمیت در تفاوت روانشناس و روانپزشک روش درمانی است که هر یک از این دو متخصص پیاده می‌کنند. تفاوت مشاوره روانشناس و روانپزشک به رویکرد درمانی که انتخاب می‌کنند وابسته است.
وظیفه روانپزشک تشخیص بیماری و انتخاب رویکرد درمانی مناسب برای درمان فیزیکی، شیمیایی و شناختی فرد بیمار است. روانپزشک سابقه بیماری ژنتیکی روانی در فرد و خانواده وی را بررسی می‌کند، منشأ بیماری را می‌یابد و گاهی برای تشخیص، فرد را به انجام تصویربرداری از مغز یا نوار مغزی ارجاع می‌دهد. پس از تشخیص و بررسی علائم و نشانه‌ها نوبت به شروع درمان می‌رسد.
معمولاً پس از تشخیص بیماری روحی روانی از سوی روانپزشک، فرد بیمار مصرف دارو را آغاز می‌کند. برخی بیماری‌های روحی روانی نیازی به دارو ندارند؛ نیاز به دارو زمانی احساس می‌شود که تعادل هورمون‌های شیمایی و کارکرد مغز به نحوی دچار تغییر بشود که روی جسم شخص تأثیر داشته باشد. این تأثیر با مختل کردن روند عادی زندگی خود را نشان می‌دهد.
مثلاً شخص بیمار دچار اختلالات خواب، اختلالت مرتبط با خوردن و تغییر شدید در روند عادی زندگی روزمره می‌شود.
رویکرد تشخیصی و درمانی در روانشناسان وابسته به روش‌های روانشناختی، رفتاری، بین‌فردی، درون‌فردی و مشکلات یادگیری است.
تفاوت مشاوره و روان‌درمانی
شباهتی که بین مشاوره و روان‌درمانی وجود دارد این است که هر دو با روش‌های روانشناسی به مراجعین کمک می‌کنند تا با مشکلات و اختلالات احساسی خود روبرو شوند.
برخی از افراد بین این دو اصطلاح تفاوت چندانی نمی‌بینند. البته باور رایج به این شکل است. مشاوره شامل یک دوره درمانی مختصر و شاید نه‌چندان عمیق است که حول محور یک یا دو مشکل خاص می‌چرخد. اما روان‌درمانی عمیق‌تر، طولانی‌تر با دید جامع‌تری نسبت به مشکلات است.
مشاوره در زمینه‌هایی غیر از روانشناسی و درمان در حوزه سلامت روان، معنای دیگری دارد. این معنا در مشاوره پیش از ازدواج یا مشاوره تحصیلی یا مشاوره شغلی معنا و مفهوم دیگری به خود می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
- روان درمانی چیست؟
- تفاوت روانکاوی و روان درمانی
- انواع روان درمانی
آغاز کار با یک متخصص بهداشت روان
همان‌طور که پیش‌تر در مطلب اشاره کردیم، متخصصان حوزه سلامت روان متنوع هستند. حال اگر شخصی دچار مشکلی شد یا تغییری در روحیه، احساسات یا رفتار خود مشاهده کرده باید به کدام یک مراجعه کند؟ توجه به تفاوت روانشناس و روانپزشک هنگام مراجعه برای درمان در همین مرحله اهمیت دارد.
اگر حس می‌کنید زمان مراجعه به یک متخصص بهداشت روان فرارسیده است باید تصمیم مهمی بگیرید. انتخاب فرد درست و متناسب اهمیت بسیاری دارد. هنگام انتخاب چند مورد را به‌خاطر داشته باشید:
- تخصص
- تحصیلات
- روش درمان
- برنامه کاری
- راحتی
- مراجعه آنلاین یا حضوری
ممکن است انتخاب بهترین شخص برای مشکل و شخصیت شما زمان ببرد، بهتر است حوصله کنید و در صورت نیاز متخصص خود را تغییر دهید. به هیچ وجه روند درمان را نیمه رها نکنید.
بیشتر بخوانید:
چه زمان به روانشناس مراجعه کنیم؟
حال که به تفاوت روانشناس و روانپزشک باید بدانیم چه زمان به روانشناس مراجعه کنیم. اگر فرد تغییری در احساسات، افکار و رفتار خود مشاهده کرد که برای یک بازه زمانی باقی ماند بهتر است برای اطمینان از ثبات روحیه خود به روانشناس مراجعه کند.
همچنین در مواردی مراجعه به روانشناس یا بازگشت به روان‌درمانی (پس از یک وقفه طولانی) ضروری است:
- اگر فرد در ارتباط برقرارکردن با اعضای خانواده و نزدیکان خود دچار مشکل شده است.
- اگر فرد در احساسات منفی نسبت به خود و دیگران غرق شده است.
- اگر فرد در بدبینی و بدگمانی و شک نسبت به اطرافیان، محیط و موقعیت‌های پیشرو قرار گرفته است.
- اگر فرد دچار ترس نسبت به خود یا نگرانی درباره وخامت اوضاع خود قرار دارد.
- اگر فرد شخص امین یا قابل‌اعتمادی برای صحبت درباره مسائل شخصی یا خصوصی ندارد.
- اگر در روند عادی زندگی یا انجام کارهایی که پیش‌تر برایش ساده بود با مشکل روبرو شده است.
اگرچه وجود این نشانه‌ها خود اخطاری برای مراجعه به روانشناس است؛ اما توصیه می‌شود همه افراد هرازگاهی برای صحبت به یک متخصص حوزه روان مراجعه کنند. مشاوره‌های حوزه روان صرفاً برای درمان نیستند؛ بلکه برای بهبود کیفیت زندگی هم کارایی دارند. یک مورد دیگر از فرق روانشناس و روانپزشک در این است که همه افراد می‌توانند به روانشناس مراجعه کنند؛ اما در مورد روانپزشک قضیه کمی متفاوت است.
بیشتر بخوانید:
چه زمان به روانپزشک مراجعه کنیم؟
معمولاً مبنای تشخیص و تصمیم برای مراجعه به روانپزشک به عهده روانشناس یا روانکاو است. اما به‌طورکلی زمانی باید به روانپزشک مراجعه کرد که مشکل روی جسم شخص تأثیر گذاشته باشد. این تأثیر معمولاً به شکل اختلال در خواب، اختلال در خوردن، استرس و اضطراب، تیک عصبی شدید، تپش قلب، حمله عصبی یا تشنج خود را نشان می‌دهد.
در موارد خفیف، بیماری‌های مرتبط با روان با مراجعه و تکمیل روان‌درمانی انجام می‌شود. گاهی نیز برای مدیریت علائم داروهایی با دوز پایین تجویز می‌شود. داروهای مرتبط با اختلالات روحی روانی می‌توانند عوارضی به دنبال داشته باشند و عمده نگرانی و امتناع افراد برای مراجعه به روانپزشک هم همین امر است. دقت داشته باشید که این عوارض با دوز پایین و تعویض داروها توسط پزشک تا حد زیادی قابل‌کنترل است.
جمع‌بندی؛ تفاوت روانشناس و روانپزشک
تفاوت روانشناس و روانپزشک شامل تفاوت‌های عمده و تفاوت‌های جزئی است. معمولاً این دو متخصص بهداشت روان به طور مکمل و در کنار هم به بیمار کمک می‌کنند. پیش از مراجعه به روانشناس به‌خاطر داشته باشید که ممکن است نیاز به مراجعه به روانپزشک هم داشته باشید و بالعکس. این امر تنها به دلیل تسریع و تکمیل روند بهبودی شما انجام می‌شود. جدای از این روانپزشک و روانشناس، زمینه‌های تحصیلی متفاوتی دارند و طبعاً حیطه اختیارات و سبک درمان متفاوتی نیز اجرا می‌کنند.
منابع:
Mental health professionals – Healthline
