وسواس یکی از موضوعات کمتر شناخته شده در جامعه است. ممکن است از زبان بسیاری از افراد بشنوید که “من وسواسی هستم و همیشه خانه را تمیز نگه می‌دارم.” اما اختلال وسواس جبری – عملی ارتباط مستقیمی به تمیزی ندارد! در این مقاله به بررسی اختلال وسواس فکری عملی و اختلال شخصیت وسواسی خواهیم پرداخت و چالش‌های ازدواج با فرد وسواسی را بررسی خواهیم کرد. در نهایت راهکارهایی برای همزیستی با همسر وسواسی ارائه می‌دهیم.
اختلال وسواس فکری و عملی چیست و چه نشانه هایی دارد؟
Obsessive Compulsive Disorder (OCD) یا اختلال وسواس جبری عملی، رایج‌ترین اختلال از خانواده اختلالات وسواسی است و زنان، کمی بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند، در حالی که پسربچه‌ها بیشتر از دختربچه‌ها به آن مبتلا می‌شوند. شاخص‌های فرهنگی مثل دعوت به تمیزی در دین تاثیر خاصی بر آن ندارند و میزان شیوع آن در سراسر جهان تقریبا برابر است. در این اختلال، فرد تصاویر یا باورهای ذهنی غیرقابل کنترلی در طول روز تجربه می‌کند که در واکنش به آنها، برای مشغول کردن خود یا برای آرام کردن این فشار درونی به رفتارهای وسواس‌گونه روی می‌آورد.
این رفتارهای وسواسی از دید ناظر بیرونی ممکن است شبیه به آئین‌هایی دیده شود؛ حساسیت به تقارن، تمیز بودن یا خالی از لکه بودن، وارسی کردن قفل در، شستن دست‌ها، شمردن اشیاء مختلف و دعا کردن حین کارها رایج‌ترین شکل از رفتارهای جبری در اختلال وسواسی جبری هستند.
رفتارهای وسواسی به میزان قابل‌توجهی وقت مفید فرد را می‌گیرند به صورتی که فرد حداقل یک ساعت در روز مشغول انجام این آئین‌های فاقد معنا است. معمولا فرد از نامعمول یا غیرطبیعی بودن رفتار خود باخبر است و صرفا برای آرام کردن ذهن یا از بین بردن تصاویر ذهنی ناخوشایند به این رفتارها می‌پردازد.
اختلال وسواس فکری عملی با نقص در مدار بازجذب سروتونین در مغز مرتبط است؛ به همین دلیل همراهی وسواس با اختلالات اضطرابی یا افسردگی قابل پیش‌بینی است.
نکته: در برخی شرایط، اختلال وسواس جبری عملی می‌تواند همراه با هذیان و عدم توانایی در قبول کردن حقیقت باشد. در این شرایط مراجعه به متخصص ضروری است.
بیشتر بخوانید:
اختلال شخصیت وسواسی اجباری چیست
اختلال وسواس فکری عملی و اختلال شخصیت وسواسی اجباری تشابهات زیادی در علائم با یکدیگر دارند. فرد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی اجباری، علاوه بر علائم پایه وسواس، افکاری نسبت به جمع‌آوری بیش از حد وسایل قدیمی یا نگه داشتن غیرطبیعی پول و اشیای باارزش نیز دارد. از علائم دیگر این اختلال، کمالگرایی درباره فعالیت‌ها و مسائل روزانه است که مشخصا از کمالگرایی به شکل معمول قابل تشخیص است. سختگیری درباره مسائل مذهبی یا سیاسی از نشانه‌های دیگر این اختلال است. (در مقالات «کمال گرایی چیست؟» و «درمان کمال گرایی» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
پیش از ازدواج چگونه این اختلال را تشخیص دهیم
همانطور که گفته شد، اختلال وسواس جبری عملی با اضطراب و افکار آزاردهنده همراه است. از طرف دیگر میل شدید به برقراری تقارن یا توجه به جزئیات کوچک روی لباس یا ظروف، می‌تواند یکی از راه‌های تشخیص این اختلال پیش از ازدواج باشد. با توجه به آزاردهنده بودن افکار وسواسی، معمولا بیماران مبتلا به این اختلال، اطرافیان خود را از ذهنیات خود باخبر می‌کنند.
از طرف دیگر، تشخیص اختلال شخصیت وسواسی اجباری می‌تواند بسیار دشوار باشد. این موضوع به این دلیل است که ویژگی‌های رفتاری این افراد می‌تواند به عنوان ویژگی‌های یک فرد سرسخت و پرکار یا مدیر و با تجربه دیده شود.
نکته مهم درباره مبتلایان به اختلال شخصیت وسواسی جبری، بی‌میلی آنها به دوستی یا برقراری ارتباط در صورت عدم وجود توجیه مالی یا اقتصادی است!
شناخت و تشخیص اختلالاتی مثل وسواس جبری عملی یا اختلال شخصیت وسواسی، به بررسی‌های بالینی متخصصین نیاز دارد و شما قادر نخواهید بود به سادگی آن را پیدا یا کشف کنید. به همین دلیل مشاوره ازدواج بهترین گزینه برای تشخیص مشکلات وسواسی است.
ازدواج با فرد وسواسی چه مشکلات و چالش هایی دارد؟
بیمار مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی جبری به عنوان همسر می‌تواند بسیار آسیب زننده باشد. میل بیش از حد و غیرطبیعی این افراد به کمالگرایی، باعث می‌شود که تا جای ممکن وظیفه یا مسئولیتی را به دیگران نسپارند تا بتوانند خودشان به بهترین شکل آن را انجام دهند. حتی در صورتی که بتوانید وی را راضی به انجام کارها بکنید، مدام از جزئیات ایراد خواهد گرفت!
مبتلایان به اختلال شخصیت وسواسی جبری بیش از حد به توجیه اقتصادی و مالی فعالیت‌ها و روابط فکر می‌کنند؛ به همین دلیل مخصوصا در ازدواج رفتار بسیار خسیسانه دارند، وسایل و اشیا قدیمی را تا جای ممکن جایگزین نمی‌کنند. از طرف دیگر، ویژگی‌های اخلاقی نامنعطف این افراد باعث می‌شود تا درباره مسائل مذهبی و باورها بسیار سختگیر باشند.
از طرف دیگر، ازدواج با فرد وسواسی مبتلا به OCD به این میزان دشوار نیست. می‌توان گفت بزرگترین چالش در رابطه با بیمار وسواسی، کمک کردن به وی در زمینه مقابله با تصاویر آزاردهنده ذهنی است. افراد مبتلا به OCD مخصوصا در شکل خفیف خود، با انجام دادن آئین های شخصی خود، آرام می‌شوند. برخی از این آئین‌ها می‌تواند هزینه‌هایی داشته باشد. تفاوت مهم بین فرد وسواسی با اختلال شخصیت وسواسی، درباره دانستن و قبول کردن مشکل خود است.
با همسر دارای وسواس چگونه باید رفتار کرد؟
- به حرف‌های وی گوش کنید و به هیچ عنوان باورهای وی را مورد تمسخر قرار ندهید. مبتلایان معمولا خودشان از غیرواقعی بودن باورهایشان باخبر هستند.
- رفتارهای اجباری، باعث آرام شدن فرد می‌شود؛ تا جای ممکن (بدون هماهنگی با متخصص) از رفتارهای وسواسی فرد جلوگیری نکنید.
- درصد بسیار زیادی از مبتلایان به وسواس، به دلیل استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی تمیزکننده دچار مسمومیت می‌شوند؛ تا جای ممکن حین خرید به مواد سازنده این مواد اهمیت دهید و بهتر است به صورت منظم آزمایش خون دهید.
- فشار روانی و اضطراب باعث تشدید وسواس می‌شود. تا جای ممکن از فشارهای روانی جلوگیری کنید.
- OCD می‌تواند منجر به نشخوار ذهنی و ناتوانی در تصمیم‌گیری شود. کمک‌کردن در تصمیم‌گیری بسیار به بیمار مبتلا به وسواس کمک خواهد کرد.
- مصرف منظم داروها و جلسات روانشناختی را یادآوری و پیگیری کنید.
- اضطراب، درگیری ذهنی و ناتوانی در کنترل تفکر معمولا باعث اختلال در خواب می‌شود؛ تا جای ممکن با همراهی شبانه سعی کنید تا خواب وی را کنترل کنید.
- ناتوانی در کنترل تفکر معمولا باعث می‌شود تا افراد مبتلا واکنش‌های احساسی بیش از حد به مسائل نشان دهند؛ با در نظر داشتن این موضوع تلاش کنید تا به این دلیل از وی دلخور نشوید.
- با کمک متخصص، قوانینی برای رفتارهای وسواسی در خانه وضع کنید؛ مثلا رفتارهای وسواسی به آشپزخانه محدود شود.
- تغییرات و بهبودهای شرایط وی را نادیده نگیرید و وی را برای ادامه مسیر تشویق کنید.
درمان اختلال وسواسی جبری عملی
درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواس معمولا بسیار موفقیت آمیز است. مهم‌ترین مانع در جلوگیری از درمان معمولا احساس ناراحتی عمومی و تشدید اضطراب حین شروع درمان است. همراه و حمایتگر بودن فردی در نزدیکی بیمار تا حدود زیادی این مسئله را کنترل می‌کند و احتمال موفقیت درمان را چندین برابر می‌کند.
با توجه به ویژگی‌های اختلال کارکردی در OCD، داروهای متنوعی برای کنترل و درمان آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از کیس‌ها داروهای ضدافسردگی، در برخی داروهای ضداضطراب و در برخی شرایط آرامبخش‌های قدرتمند در کنترل OCD استفاده می‌شوند. درمان روانشناختی موثر برای OCD، رفتار درمانی است. رفتاردرمانی برای بیماران وسواسی می‌تواند بسیار دشوار باشد اما مجددا، وجود یک همراه و حمایتگر تا حدود زیادی چالش های مرتبط را کاهش می‌دهد.
نرخ درمان در بانوان مبتلا به وسواس نزدیک به 90 درصد است و واکنش بهتری به درمان نشان می‌دهند. از طرف مقابل مردان مبتلا معمولا دیرتر و کمتر به درمان واکنش نشان می‌دهند. با این وجود درمان دارویی و روانشناختی برای وسواس بسیار اثربخش است.
بیشتر بخوانید:
با همسر دارای اختلال شخصیت وسواسی چه کنیم؟
همراهی و دوستی با افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی تقریبا غیرممکن است و ازدواج با این فرد، بسیار دشوارتر نیز هست. ویژگی‌های اصلی این اختلال مثل کمالگرایی و کنترل‌گری بیش از حد، خساست و سختگیری درباره مسائل دینی و سیاسی و همراه همه این مشکلات، عدم انعطاف در تغییر باورها باعث می‌شود تا زندگی با این فرد بسیار دشوار باشد.
از طرف دیگر، این افراد معمولا نقد پذیر نیستند و در واکنش به انتقادات هرگونه غیرطبیعی بودن افکار و باورهای خود را رد می‌کنند.
نکته: رفتار بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی با غریبه ها یا دوستان دورتر معمولا بسیار مودبانه است.
درمان اختلال شخصیت وسواسی
از آنجایی که بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی بسیار کمال‌گرا هستند، معمولا تحصیلات عالی داشته و بسیار خوش‌مشرب و مودب هستند. این دسته از مبتلایان به دلیل سطح بالاتر فرهنگی و علمی خود، تا حدودی از شرایطشان آگاه هستند. در صورتی که این اختلال باعث بروز هذیان در فرد نشود، احتمال درمان بسیار بالا است.
دارودرمانی این اختلال با داروهای آرامبخش و ضدتشنج برای کنترل تفکرات است و رفتاردرمانی و درمان‌های گروهی نیز سرعت درمان را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. در صورت همزمانی اختلالات افسردگی یا اضطرابی داروهای مرتبط به آنها مستقلاً تجویز می‌شود.
کلام آخر
اختلالات وسواسی پرهزینه‌ترین اختلال برای مبتلایان و جامعه است. اختلالات وسواسی مشکلات زیادی در زندگی روزمره ایجاد می‌کنند و افراد معمولا مجبور به ترک شغل یا تحصیل خود می‌شوند. از طرف دیگر به دلیل درک مبتلایان نسبت به مشکل خود، در صورت پیگیری درمان، نسبتا زود درمان می‌شوند. با راهکارهای ارائه شده در این مقاله می‌توانید به درمان سرعت نیز ببخشید.
منابع:
