استرس بی دلیل معمولا ناشی از تروما و آسیب‌های گذشته است که به اشکال مختلف و در سطوح مختلف در زندگی ما تاثیرگذارند. نشانه‌های مهم وجود استرس بی دلیل به این شرح است:
- احساس تنگی نفس
- افزایش ضربان قلب
- خستگی و کوفتگی مفرط
- نشخوار فکری و افکار منفی
با وجود پیچیدگی استرس بی دلیل، تاثیرات و نشانه‌های آن، روان‌درمانی روش قابل اعتمادی برای درمان استرس بی دلیل و پیشگیری از آن است. علاوه بر روش‌های تخصصی، راهکارهای زیر نیز می‌توانند مفید باشند:
- شناسایی عوامل استرس‌زا و دوری از آنها
- یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس
- بهبود رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی سالم
- حفظ روابط اجتماعی و دریافت حمایت اطرافیان
- یادداشت کردن افکار منفی برای دوری از آنها
استرس از لحاظ تخصصی به چه معناست؟
واژه استرس برای اولین بار توسط محقق مجار، هانس سلیه ملقب به پدر استرس استفاده شد. این واژه معادل فشار در حوز فیزیک و مکانیک بود که به دلیل تصورات اولیه سلیه درباره استرس و مکانیکی بودن آن، در حوزه پزشکی و روانشناسی وارد شد. پس از گسترش مفهوم استرس در زمینه روان، این نام همراه این مفهوم باقی ماند.
بنابراین، استرس یک معنی فیزیکی و مکانیکی با اشاره به فشار موجود در اعضای بدن و یک معنی ضمنی در زمینه فشار روان دارد. لازاروس، محقق دیگری در زمینه استرس، آن را این‌گونه تعریف می‌کند: استرس، شرایط یا احساسی است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواسته‌ها و انتظاراتی که از او وجود دارد، فراتر از منابع، امکانات و توانمندی‌های در اختیار او است.
نشانه‌های استرس بی دلیل
با وجود اینکه بسیاری از افراد باور دارند که قادر به شناسایی و کنترل احساسات خود هستند، پژوهش‌ها موضوع دیگری را نشان میدهند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده در زمینه هیجانات و احساسات، یک فرد بالغ و سالم روزانه نزدیک به 400 حس روانشناختی مختلف را تجربه می‌کنند. از این میان، به طور میانگین 70 الی 80 درصد از این احساسات به دلیل پیچیدگی‌های مختلف، اشتباه تفسیر می‌شوند.
استرس یکی از هیجاناتی است که با وجود سادگی در شکل و نحوه بروز، می‌تواند در بسیاری از موارد به اشتباه تفسیر شود. این تفسیر اشتباه می‌تواند ناشی از بی‌توجهی فرد نسبت به سلامت روان خود یا مکانیزم‌های ناسالم مقابله با چالش باشد. در ادامه نشانه‌هایی برای تشخیص استرس بی دلیل و پنهان را بررسی خواهیم کرد.
- مکالمات منفی با خود: صحبت کردن با خود یکی از راه‌های طبیعی و سالم اکثر افراد برای ارزیابی و شناسایی محیط است. افرادی که با استرس بی دلیل مواجه هستند، مکالمات درونی منفی بیشتری را تجربه می‌کنند که می‌تواند همراه سرزنش باشد.
- عادات عصبی: در مواجهه با استرس، بدن و مغز ما به اشکال مختلف سعی در کاهش و دوری از منبع استرس دارد. عادات عصبی جزو راه‌های ناسالم فرار از استرس هستند که از عادات وسواسی تا جوییدن ناخن یا خنده عصبی متفاوت هستند.
- دوری از افراد: از دید مغز، بدن در مواجهه با استرس بسیار آسیب‌پذیر و نیازمند به استراحت است. در بسیاری از موارد، آگاهانه یا ناخودآگاه این میل مغز به استراحت می‌تواند با دوری جویی از افراد مخصوصا دوستان و آشنایان خود را بروز دهد.
- تحریک پذیری: تجربه استرس برای مدت طولانی تا حد زیادی صبوری ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از نشانه‌های آن تحریک پذیری و انفجار خشم یا احساسات منفی دیگر است.
- فقدان انرژی: بدن در مواجهه با عوامل استرس‌زای مختلف، مصرف منابع انرژی را محدود می‌کند. تجربه طولانی مدت استرس می‌تواند منجر به فقدان انرژی در طول روز به مدت طولانی شود.
- روی آوردن به مواد مخدر، الکل یا دخانیات: مواد مخدر، الکل و دخانیات ساده‌ترین راه مغز و بدن برای دسترسی به دوپامین و سروتونین هستند. آسیب‌پذیری ما در مواجهه استرس، میل ناخودآگاه نسبت به سوء مصرف آنها را افزایش داده و می‌تواند منجر به وابستگی به مواد اعتیادآور شود.
- تغییر مود: مغز در مواجهه با استرس تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد. این فشار می‌تواند بر کارکردهای کنترلی مغز در مورد مود تاثیر گذاشته و منجر به تغییر مود در طول روز شود.
- افزایش ترس: فعالیت‌های هیجان انگیز مثل بازی‌های تیمی رقابتی یا ریسک کردن در مدیریت مالی و مواردی از این دست، به عنوان عوامل استرس‌زا شناخته می‌شوند. افرادی که با استرس بی دلیل درگیر هستند تا جای ممکن سعی می‌کنند از این منابع استرس کاذب یا غیرضروری دوری کنند.
- اخلال در خواب: دستیابی به خواب سالم نیازمند عوامل زیادی در کنار یکدیگر است. استرس با تاثیرات روانشناختی و پزشکی‌ای که بر بدن دارد، چرخه خواب را مختل کرده و از کیفیت آن نیز خواهد کاست.
- ناتوانی در تمرکز: با درگیر بودن مغز در مورد استرس و تاثیرات بیولوژیکی دیگری که استرس بر بدن دارد، ظرفیت توانایی‌های مغز و بدن به حد زیادی کاهش می‌یابد، تا جایی که تمرکز کردن بسیار دشوار خواهد شد.
دلایل ایجاد استرس بی دلیل چیست؟
بی‌توجهی به زنگ خطر‌های مختلف درباره استرس مسئله دور از ذهنی نیست. با بررسی نشانه‌ها می‌توان از وجود آن مطمئن شد. با این حال سوال مهم‌تر این است که دلیل استرس بی دلیل چیست؟ در ادامه 8 دلیل احتمالی را بررسی خواهیم کرد. در نظر داشته باشید که هر کدام از عوامل به تنهایی نمی‌توانند دخیل باشند و چندین عامل در کنار یکدیگر نقش دارند.
1-اختلالات روانشناختی پنهان
در میان اختلالات روانشناختی، تعداد زیادی از آنها با استرس مرتبط هستند. بسیاری از آنها در نتیجه قرارگیری در معرض استرس رشد کرده و برخی دیگر به عنوان خروجی، استرس تولید می‌کنند. برای مثال اختلالات اضطرابی و PTSD رشد چشمگیری در میان جوانان دارند که ممکن است به دلایل مختلف پنهان بمانند. از طرف دیگر، اختلالات خلقی با تغییر مود شدید و تحت تاثیر قرار دادن بدن می‌توانند منجر به تولید استرس شوند.
در هر صورت، استرس، فارغ از وجود یا عدم وجود دلیل مشخص، عوارض جانبی زیادی برای بدن و روان دارد که پیگیری آنها اهمیت زیادی دارد. شما می‌توانید با بهره بردن از خدمات مشاوره آنلاین پلتفرم پل اولین قدم را در جهت بهبود و دوری از استرس بردارید.
بیشتر بخوانید:
2-ویژگی‌های شخصیتی
تاثیر ویژگی‌های شخصیتی بر بیماری‌های پزشکی و اختلالات روانشناسی از شروع کار روانشناسی به عنوان علم، مورد توجه بوده است. اولین بررسی‌ها به دهه پنجاه و شصت میلادی برمی‌گردد که دو متخصص قلب با معرفی دو ویژگی شخصیتی تیپ A و B تاثیر سبک زندگی بر سلامت قلب و عروق را بررسی کردند.
از آن زمان تا به حال، تحقیقات گسترده زیادی در زمینه ویژگی‌های شخصیتی و تاثیر آن بر بدن و روان انجام شده است که همگی آنها، نتایج مشابهی را نشان میدهند. افرادی که دید منفی نسبت به زندگی و اتفاقات دارند، به احتمال بیشتری با اختلالات و مشکلات روانشناختی دست و پنجه نرم خواهند کرد.
تاثیر ویژگی‌های شخصیتی به همینجا ختم نمی‌شود. افرادی که شخصیت مضطرب و نگرانی دارند، علاوه بر قرارگیری بیشتر در معرض استرس، به احتمال کمتری اقدام به یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس می‌کنند.
3-تغییرات بیولوژیکی
بدن ما کارخانه‌ای فعال از مواد مغذی، هورمون‌ها و مواد شیمیایی مختلف است. کارایی صحیح همه بخش‌های این کارخانه برای بدن و روان سالم ضروری است. فارغ از مواردی که بر آنها کنترل داریم، عوامل بسیار زیادی بر کارکرد این کارخانه تاثیر دارند که می‌توانند خارج از کنترل ما باشند. برای مثال دختران جوان 18 تا 25 ساله به احتمال بسیار بیشتری با اختلال PMS درگیر می‌شوند که به طور غیرمستقیم می‌تواند دلیلی برای افزایش استرس باشد.
این تغییرات بیولوژیکی می‌توانند ناشی از وضعیت یا بیماری‌های پزشکی نیز باشند. بسیاری از بیماری‌های مختلف با تاثیر بر کارکرد بدن می‌توانند منجر به افزایش سطح استرس در بدن شوند.
4-سبک زندگی
نقش سبک زندگی در ابتلا به اختلالات مختلف کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد. در بسیاری از موارد تشخیص علت یا معلول بودن موارد مربوط به سبک زندگی با اختلالات روانشناختی مورد بحث است و مشخص کردن آن به صورت قطعی غیرممکن به نظر می‌رسد.
با این حال، به این دلیل که استرس همانقدر که یک پدیده روانی است، به بدن و جسم نیز مربوط است، می‌توان به نقش سبک زندگی اشاره کرد. برای مثال مصرف زیاد قهوه، عدم تحرک بدنی، عدم استراحت کافی و مواردی از این دست، با افزایش سطح استرس مستقیما مرتبط هستند.
5-عوامل محیطی
همانطور که مصرف موادغذایی مختلف یا ویژگی شخصیت منفی می‌تواند موجب فراخوانی استرس شود، عوامل محیطی نیز تاثیر چشمگیری دارند. برای مثال قرارگیری در معرض استرس محیطی مثلا بحث و درگیری افراد خانواده می‌تواند سطح استرس را افزایش دهد.
از طرف دیگر، مواردی که کمتر ممکن است به آن توجه کنیم، مثل هوای آلوده با تحت تاثیر قرار دادن ریه و کاهش اکسیژن دریافتی توسط بدن و مغز می‌تواند به عنوان یک عامل محیطی موردتوجه باشد.
6-تروما و گذشته
تمامی تجربیات ما از بدو تولد تا بزرگسالی، آجر به آجر و بخش به بخش شخصیت، انتخابات و ذهنیت ما را شکل میدهند. در صورتی که آسیب‌های مربوط به گذشته با توجه تخصصی کافی برطرف نشده باشند، می‌توانند به اشکال مختلف بر ما تاثیر بگذارند.
قابل‌لمس‌ترین تاثیر تروما بر سلامت روان، اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD است. مبتلایان به این اختلال بعد از قرارگیری در معرض یک اتفاق تلخ و تروماتیک، با یادآورهای مختلف، احساساتی که در اولین لحظه مواجهه با تروما را تجربه کرده بودند، تجربه می‌کنند.
با این حال، تاثیر تروما و تجربیات تلخ گذشته می‌تواند به طور غیرمستقیم بر زندگی ما تاثیر بگذارد.
7-رژیم غذایی
مواد غذایی مختلف منبع بدن ما برای دستیابی به مواد اولیه هورمون‌ها و مواد شیمیایی موجود در بدن هستند. میزان تاثیر پذیری مواد غذایی مختلف بر بدن در افراد مختلف متغیر است. با این حال برخی مواد غذایی به عنوان غذاهای مضر برای استرس شناخته می‌شوند.
8-عوامل ژنتیکی
تاثیر عوامل ژنتیکی در بسیاری از اختلالات روانشناختی قابل مشاهده است. استرس و اضطراب نیز ژن‌های مشخصی دارند که می‌توانند از والدین به فرزندان منتقل شوند. نکته مهم درباره این عوامل ژنتیکی، نحوه ارتباط آنها در کنار سبک زندگی و رژیم غذایی است؛ به طوری که تاثیر برخی عوامل ژنتیکی با توجه به زنگ خطرها و دوری از آنها قابل پیشگیری هستند.
با چه نشانه‌هایی بفهمیم که استرسمان به یک اختلال تبدیل شده است؟
تعریف اختلال در دنیای روانشناسی با ایجاد اختلال توسط نشانه‌ها، در زندگی روزمره شناخته می‌شود. با توجه به اینکه افراد میزان تحمل مختلفی در برابر چالش‌ها و مشکلات دارند، شدت زیاد برخی نشانه‌ها صرفا به معنای وجود اختلال نیست. با این حال، وجود علائم و شناسایی آنها توسط فرد به معنای نیاز به دریافت کمک است.
چه زمانی به درمان نیاز داریم؟
با وجود اینکه نشانه‌ها و عوارض مختلف اختلالات اضطرابی و استرس ممکن است مانع بزرگی در زندگی روزمره شما نباشد، اقدام به درمان در مواجهه با آنها اهمیت زیادی دارد. استرس در بلندمدت عوارض زیادی بر بدن و روان دارد که با پیشگیری یا اقدام سریع اجتناب‌پذیر هستند.
علاوه بر درمان روانشناختی، در صورت نیاز درمان دارویی نیز راهکار قدرتمندی برای کاهش استرس است. از طرف دیگر یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و راهکارهای خانگی نیز می‌تواند مفید باشند.
در صورتی که به اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری برای رفع استرس نیاز دارید، می‌توانید با کمک پلتفرم پل از خدمات مشاوره آنلاین اضطراب توسط بهترین متخصصین سلامت روان بهره ببرید.
تفاوت استرس و اضطراب
با وجود اینکه استرس و اضطراب گاها به عنوان کلمات هم‌معنی استفاده می‌شوند، این دو مفهوم تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. ساده‌ترین توضیح برای تفاوت آنها، ماهیت بروزشان است؛ استرس در مواجهه با یک خطر بالقوه و حاضر (فیزیکی یا غیرفیزیکی) فراخوانده می‌شود و معمولا در کوتاه‌مدت از بین می‌رود؛ در حالی که اضطراب می‌تواند بدون دلیل مشخص و برای مدت طولانی‌تری باقی بماند.
تفاوت استرس بی دلیل و اضطراب چیست؟
اضافه بر توضیحات ذکر شده در قسمت قبلی، تفاوت دیگری که بین استرس و اضطراب وجود دارد نحوه بروز آنها است. استرس جنبه فیزیکی و پزشکی دارد، مثلا منجر به افزایش ضربان قلب می‌شود، در حالی که اضطراب بیشتر جنبه روانشناختی دارد و روان را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. به این شکل، تفاوت استرس بی دلیل و اضطراب، شکل و شدت تاثیر آنها بر بدن و روان است.
درمان استرس بی دلیل
درمان استرس بی دلیل بدون توجه و بررسی علل موجود مثل جنگیدن در تاریکی و بدون سلاح است! با وجود اینکه پیدا کردن دلیل استرس می‌تواند دشوار باشد، تکنیک‌های مختلف روانشناختی به این پروسه کمک خواهند کرد. بنابراین، فارغ از روش‌های درمانی، بررسی علل احتمالی و توجه به آنها اهمیت زیادی دارد.
راهکارهایی برای کاهش سریع استرس بی دلیل
اولین قدم برای مقابله با استرس بی دلیل، شناسایی نشانه‌های آن است. بسیاری از افراد به دلیل درگیری‌های زندگی روزمره یا بی‌توجهی به سلامت روان خود، متوجه حضور علائم استرس نمی‌شوند. با این حال با کمی تمرین می‌توان نقاط شروع را پیدا کرد.
بعد از شناسایی عوامل و دلایلی که باعث تشدید استرس می‌شوند، قدم بعدی مقابله مستقیم با آنها است. نکته مهم درباره این قدم، موقت بودن آن است. مقابله مستقیم با دوری از استرس و تاثیرات آن بر بدن و روان، این فرصت را به فرد می‌دهد تا بتواند عمیق‌تر به مسئله پرداخته و مشکل را برطرف کند.
در نهایت، روان‌درمانی بهترین روش برای مقابله با استرس، مخصوصا استرس بی دلیل است. در ادامه راهکارهای ساده و خانگی که می‌توانند در کنار درمان مفید باشند را بررسی خواهیم کرد.
راهکارهای خانگی
- تمرین تنفس: استرس باعث افزایش کوتیزول در بدن می‌شود که سرعت تنفس و ضربان قلب را افزایش داده و می‌تواند میزان اکسیژن بدن را کاهش دهد.
- توجه به رژیم غذایی: برخی از مواد غذایی مثل قهوه یا غذاهای چرب و شور، به طور کلی تاثیر منفی بر کارکردهای بدن دارند. رژیم غذایی سالم و سرشار از ویتامین‌های مختلف کمک زیادی به کنترل استرس خواهد کرد.
- حفظ روابط اجتماعی: ارتباطات اجتماعی علاوه بر ایجاد محیط و کانونی گرم برای لذت بردن از زیبایی‌های زندگی، از ایزوله شدن فرد جلوگیری می‌کنند.
- یادداشت کردن افکار یا خودگویی‌های منفی: یکی از راه های مقابله و دوری از افکار منفی، یادداشت کردن و تخلیه آنها از ذهن است.
- یادداشت و توجه به موارد مثبت در مقابل موارد منفی: توجه به نکات مثبت زندگی و تفکر درباره آنها تمرین ساده‌ای برای فاصله گرفتن از ویژگی‌های شخصیتی منفی‌نگر هستند.
- دارودرمانی: در صورتی که متخصص تشخیص بدهد، داروهای مختلفی برای کنترل و کاهش استرس وجود دارند که می توانند مفید واقع شوند.
کلام آخر
استرس به عنوان نشانه و عوارض بسیاری از اختلالات روانشناختی شناخته می‌شود. استرس بی دلیل مخصوصا به مدت طولانی تاثیرات منفی زیادی بر بدن و روان دارد و توجه به نشانه‌ها فرصتی برای پیشگیری از این عوارض ارائه می‌دهد.
منابع:
