علت پرخوری و سیر نشدن؛ چرا بعضی‌ها همیشه گرسنه هستند و بعضی‌ها همیشه لاغر!

در دنیای امروز، با توجه به رشد سریع صنعت غذایی و دسترسی آسان به غذاهای پرچرب و شیرین، مشکلاتی مانند پرخوری برای بسیاری از افراد به چالش تبدیل شده است. این مشکلات می‌توانند منجر به افزایش وزن، چاقی و بیماری‌های مرتبط با آن شوند. آمارها نشان می‌دهند چاقی مرضی و عوارض آن بزرگ‌ترین دلیل مرگ در آمریکا و سومین دلیل مرگ در جهان است! این در حالی است که پرخوری، ارتباط مستقیم با میزان درآمد یا میزان تحصیلات ندارد. در این مقاله، علت پرخوری و سیر نشدن را از زوایای مختلف بررسی خواهیم کرد.

 سیری چیست و چرا مهم است

سیری یک حالت فیزیولوژیک است که در آن فرد احساس می‌کند که نیاز غذایی او برطرف شده است. این حالت به دلیل پر شدن معده و رسیدن سطح خاصی از هورمون‌های خاص در خون رخ می‌دهد؛ بنابراین، احساس سیری ارتباط مستقیم با حجم مواد غذایی و کالری مواد غذایی ندارد.

تعریف علمی سیری

سیر شدن نتیجه یک فرایند پیچیده بیولوژیکی است که شامل تعامل بین معده، روده، مغز و چندین هورمون است. وقتی ما غذا می‌خوریم، معده ما پر می‌شود و این احساس را در مغز ایجاد می‌کند که ما سیر هستیم. همچنین، غذایی که ما مصرف می‌کنیم باعث تولید هورمون‌های خاصی می‌شود که به مغز اطلاع می‌دهد که بدن سیر شده است.

مسیر بیولوژیکی سیر شدن

ابتدا، وقتی غذا وارد دهان ما می‌شود، ترشحات غدد با همکاری یکدیگر، به فرایند بلعیدن و رساندن غذا به معده کمک می‌کنند. این کمک، شامل انقباض منظم و مرتب عضلات مسیر غذا، از گلو تا معده می‌شود. سپس، وقتی غذا وارد معده ما می‌شود، دیواره‌های آن گسترش پیدا کرده و به مغز اطلاع می‌دهد که چقدر غذا درون آن قرار دارد. سپس پرزهای معده، بر اساس میزان گشاد شدن معده و وزن محتویات، تصمیم می‌گیرد که سیر هستیم یا خیر. در نهایت، هورمون‌های خاص به تولید پاسخ سیر شدن کمک می‌کنند.

اهمیت سیر شدن

ممکن است با خود فکر کنید، به‌عنوان یک انسان هوشمند، نیازی به تغییرات فیزیولوژی برای سیر نشدن ندارید و خودتان بهتر از مغز و بدنتان مقدار غذای مناسب خود را می‌دانید! اما بیایید مسیر غذا بعد از بلع را دوباره بررسی کنیم!

تغییرات فیزیولوژی که منجر به کمک به بلع غذا می‌شوند، غذا را به سمت معده سوق می‌دهند. اگر این اتفاق در بدن شما نیفتد، نه‌تنها احتمال گیرکردن غذا در گلویتان چندبرابر می‌شود، بلکه ممکن است غذا به‌جای معده، به سمت نای حرکت کند!

علاوه بر این، میزان غذای ورودی، تنها متغیر در اندازه‌گیری سیری نیست. بی‌اعتنایی به پاسخ فیزیولوژی بدن درباره پر بودن معده، می‌تواند منجر به تشکیل بیش از حد یا بسیار کم اسید معده شود که هر دوی این اتفاقات، منجر به عدم هضم صحیح غذا و انواع مختلفی از معده درد می‌شود؛ و این تازه اول مسیر است!

نقش سیر شدن در کنترل وزن

وقتی ما سیر می‌شویم، دیگر نیازی به خوردن غذای بیشتر نداریم. این باعث می‌شود که مصرف کالری روزانه ما کاهش یابد و به ما کمک می‌کند تا وزن سالم را حفظ کنیم؛ بنابراین، سیر شدن یک روش طبیعی و سالم برای کنترل وزن است.

اثرات سیر شدن بر سلامت کلی

سیر شدن نه‌تنها به کنترل وزن کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در حفظ سلامت کلی دارد. وقتی ما سیر می‌شویم، بدن ما فرصت دارد تا غذای مصرف شده را هضم کند و مواد مغذی لازم را جذب کند. همچنین، سیر شدن باعث می‌شود تا فشار کمتری به سیستم گوارش وارد شود که می‌تواند به پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌های گوارش کمک کند.

آزمایش معروف سیری و گرسنگی

حدود دهه 60 میلادی، متخصصین زیست‌شناسی، با هدف کسب شناخت بهتر درباره سیری و گرسنگی، گروهی از موش‌های آزمایشگاهی را بررسی کردند و پس از کشف مرکز سیری و گرسنگی در مغز آنها، آزمایشی را شروع کردند که نگاه ما به سیری و گرسنگی را برای همیشه عوض کرد.

متخصصین، چندین گروه از موش‌ها تشکیل دادند. گروه اول، هیچ دخالتی دریافت نکردند و مثل همیشه غذا می‌خوردند، مرکز سیری گروه دوم تحریک شد تا همیشه احساس سیری کنند و مرکز گرسنگی گروه سوم تحریک شد تا همیشه احساس گرسنگی کنند.

پس از دو روز، یکی از موش‌هایی که در بخش سیری خود تحریک شده بود، به دلیل پرخوری دچار مشکلات قلب شد. این آزمایش برای دو هفته کامل ادامه یافت و نتایج دقیقاً بر اساس انتظار ما بود. موش‌هایی که همیشه گرسنه بودند بسیار چاق شدند و موش‌هایی که همیشه سیر بودند بسیار لاغر.

بعد از کسب اطلاعات درباره میزان تأثیرگذاری تحریکات مغزی، متخصصین تحریک را از بین بردند و آزمایش را تمام شده اعلام کردند. اما کمتر از دو هفته بعد از پایان آزمایش و حذف تحریکات، همه موش‌ها، از همه گروه‌ها وزن طبیعی داشتند! چطور؟ معجزه غده سلطان؛ تالاموس

بیشتر بخوانید:

• پرخوری عصبی چیست؟
• برای درمان پرخوری چه بخوریم؟
• درمان سریع پرخوری

تالاموس

تالاموس بخش کوچکی در پس سر همه موجودات هوشمند است که مستقیم یا غیرمستقیم، تمامی بدن را کنترل می‌کند. تالاموس که با نام غده سلطان نیز شناخته می‌شود، با کنترل تمامی بدن شامل مغز و هورمون‌های مختلف، تغییر یا ثبات در بخش‌های مختلف را به مغز دیکته می‌کند.

به بیان دیگر، بخش سیری و گرسنگی در مغز، تنها سنسورهای دریافت اطلاعات هستند، در حالی که تصمیم نهایی را تالاموس می‌گیرد. به همین دلیل بعد از توقف تحریک مغز موش‌های آزمایشگاهی، در مدت بسیار کوتاه وزن همه آنها به محدوده طبیعی برگشت.

پژوهش‌های بیشتر روی انسان نشان داد که دقیقاً همین اتفاق در مغز انسان نیز می‌افتد. در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

علت پرخوری و سیر نشدن

گاهی اوقات پس از خوردن غذا، ممکن است همچنان احساس گرسنگی داشته باشیم. با توجه به پیچیدگی مسیر این موضوع می‌تواند ناشی از چندین عامل باشد که در این بخش به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

عوامل فیزیولوژیک

1. هورمون‌ها: برخی هورمون‌ها مثل گرلین (که به‌عنوان “هورمون گرسنگی” شناخته می‌شود) می‌تواند باعث شود حتی پس از خوردن غذا شما همچنان احساس گرسنگی داشته باشید. دستور ترشح این هورمون از تالاموس صادر می‌شود.
2. سرعت خوردن: وقتی به‌ سرعت غذا می‌خورید، بدن شما فرصت کافی برای درک مقدار غذای مصرف شده ندارد و این می‌تواند منجر به تأخیر در اعلام سیری شود. مطالعات نشان می‌دهند حدود 20 دقیقه از رسیدن معده به حجم موردنیاز تا احساس گرسنگی زمان صرف می‌شود.
3. نوع غذا: برخی غذاها، مانند غذاهای پرچرب و شیرین، سیرکننده نیستند و ممکن است باعث شود که شما بعد از خوردن آن‌ها همچنان احساس گرسنگی داشته باشید. این موضوع به دلیل محاسبه میزان کالری بر اساس برخی مواد مغذی در غذا است. برای مثال، بدن ما بر اساس میزان غلظت نمک در آب موجود در بدن تشنه بودن یا نبودن را مشخص می‌کند و وقتی غذای شوری می‌خوریم، به‌اشتباه احساس تشنگی می‌کنیم و بیش از حد آب‌خوردن منجر به کشیدگی بیش از حد معده و در نتیجه بیشتر از حد غذاخوردن می‌شود.

عوامل روانشناختی

1. خوردن به دلایل عاطفی: بعضی افراد در پاسخ به استرس، خستگی یا حالات عاطفی دیگر، غذا مصرف می‌کنند. این نوع از غذاخوردن که با نام پرخوری عصبی شناخته می‌شود، منجر به احساس سیری نمی‌شود.
2. خستگی: خستگی و کمبود خواب ممکن است باعث افزایش کاذب اشتها و پرخوری شود.

چگونه می‌توانیم مشکل سیر نشدن را برطرف کنیم؟

بدن ما در مسیر تکامل در میلیون‌ها سال، برخی از غذاها را بهتر از بقیه می‌شناسد! برای مثال خوردن یک کیلو کاهو، یک بشقاب برنج و نصف یک پیتزا تقریباً به یک اندازه احساس سیری ایجاد می‌کنند، در حالی که کالری آنها خیلی متفاوت است. علاوه بر این، می‌دانیم که غذاهای شور یا چرب منجر به احساس سیری کاذب می‌شوند.

در کنار انتخاب هوشمندانه، نوع غذاخوردن نیز بسیار بااهمیت است. با توجه به اینکه می‌دانیم 20 دقیقه زمان برای احساس سیری لازم است، وعده‌های غذایی شما باید بیشتر از 20 دقیقه زمان ببرند. پس نیاز است تا آهسته غذا بخوریم و خوب غذاها را بجویم.

بعد از کنترل این دو عامل، همنشین ما نیز در میزان غذا خوردن ما تأثیر دارد! آمارها نشان می‌دهند افراد وقتی تنها غذا می‌خورند، میل بیشتری به پرخوری دارند.

نکته: در صورتی که پرخوری یا احساس گرسنگی کاذب در نتیجه یک بیماری پزشکی، اختلال روانشناختی یا یک حالت روانشناختی وجود داشته باشد، هیچ‌کدام از راهکارهای ذکر شده کارگشا نیستند و مشکل باید از ریشه درمان شود.

رژیم غذایی و تالاموس

بالاتر توضیح دادیم که تالاموس چگونه میزان غذاخوردن ما را کنترل می‌کند. بعد از کشف این موضوع، متخصصین به رژیم‌های غذایی و نحوه کار و مؤثر بودن آنها کنجکاو شدند. در آزمایشی که طراحی شد، افرادی که رژیم غذایی سخت و محدود داشتند، بعد از رهاکردن رژیم چه به دلیل سختی آن و چه به دلیل پایان پروسه رژیم، طی یک‌ سوم زمان رژیم، به طور میانگین 5 کیلو بیشتر از وقتی که رژیم را شروع کردند وزن داشتند! این موضوع حتی در رژیم‌های سبک نیز دیده شد و تنها تفاوت، میزان اضافه‌ وزن بود.

پس چطور باید تالاموس را برای کاهش وزن راضی کنیم؟ جواب این سؤال در درک سنسورهای تالاموس نهفته است. اگر شما محدودیت غذایی برای بدنتان ایجاد کنید، کمبود برخی ویتامین‌ها یا مواد غذایی باعث می‌شود تا تالاموس احساس خطر کند و شما را به پرخوری سوق دهد.

بنابراین، یک رژیم غذایی سالم، شامل محدودیت مواد غذایی نمی‌شود و اگر نیاز به ایجاد محدودیت باشد، جای خالی آنها را با مکمل‌های غذایی پر می‌کند. از طرف دیگر فعالیت بدنی نیز تأثیر شگرفی در راضی‌کردن تالاموس برای کاهش وزن دارد!

کلام آخر

در این مقاله مفاهیم علمی سیری را بررسی کردیم تا علت پرخوری و سیر نشدن را کشف کنیم. مبانی زیستی بدن ما با پیچیدگی خیره‌کننده، در حفظ سلامتی ما می‌کوشند و هرگونه دخالت در کار آنها، منجر به مشکلات بزرگ و مهمی می‌شود. توجه به نکات کوچکی مثل غذاخوردن در جمع یا آهسته غذاخوردن، تا حد زیادی مشکل پرخوری و سیر نشدن برطرف خواهد شد؛ اما اگر شما این مشکل را به‌صورت مزمن دارید، مراجعه به متخصص تغذیه بهترین پیشنهاد ما خواهد بود.

منابع:

Overeating: Causes, Symptoms & How to Stop – Cleveland Clinic.

Why Can’t I Stop Eating? 10 Reasons We Overeat and How to Stop – Healthline.