افسردگی آتیپیک یا غیر معمول نوعی از افسردگی است که زیرمجموعه افسردگی اساسی به شمار می‌رود و نشانه‌های مشابهی نسبت به آن دارد اما برخی تفاوت‌های بنیادی در نشانه‌ها این نوع فرعی از افسردگی را شکل می‌دهد. در این مقاله افسردگی آتیپیک، تاریچه آن و نشانه‌های اصلی را بررسی خواهیم کرد.
افسردگی آتیپیک چیست
نام افسردگی آتیپیک یا نامتعارف در دنیای روانشناسی اهمیت تاریخی دارد. در اوایل دهه پنجاه میلادی و با رشد روانشناسی و روانپزشکی به عنوان یک رشته و علم مستقل، افسردگی جزو اختلالاتی بود که به سرعت و با بررسی سرپایی توسط متخصصین تشخیص داده میشد. پیچیدگی نشانه‌های افسردگی آتیپیک باعث شد تا تشخیص سرپایی و سریع آن توسط متخصصین غیرممکن باشد و به همین دلیل نام متعارف بر آن قرار گرفت.
مهم‌ترین تفاوت در نشانه‌های افسردگی آتیپیک با انواع افسردگی، وجود خلق و عاطفه مثبت در واکنش به اتفاقات مثبت است. واکنشی که در انواع دیگر افسردگی دیده نمی‌شود و حتی ممکن است باعث شود تا برخی به وجود افسردگی در بیمار شک کنند. در صورتی که بعد از اتفاقات مثبت، واقعه بد یا تلخی رخ ندهد، خلق بیمار می‌تواند حتی برای مدت طولانی‌تری مثبت باقی بماند در حالی که بقیه علائم افسردگی همچنان وجود دارند.
این نوع از افسردگی، تابه‌حال در کودکان یا نوجوانان تشخیص داده نشده است و تمامی بیماران بزرگسالان (بیشتر از 21 سال) و اکثرا زنان بوده‌اند. علامت مهم دیگری که در اختلال افسردگی غیر معمول دیده می‌شود، حساسیت بیش از حد بیمار به طرد میان فردی است که این ویژگی معمولا شروع زودهنگام داشته و از کودکی یا نوجوانی همراه بیمار بوده است.
نشانه‌های افسردگی غیر معمول
اولین نکته در نشانه‌ها و تشخیص‌گذاری افسردگی آتیپیک، وجود حداقل یک دوره ابتلا به افسردگی اساسی است. در صورتی که بیمار مبتلا به افسردگی اساسی، سه علامت از 7 نشانه زیر را دارا باشد، تشخیص افسردگی آتیپیک توسط متخصص تایید خواهد شد:
- واکنش‌پذیری خلق؛ یعنی خلق در واکنش به وقایع واقعی و مثبت، مسرور شود. (وجود این علامت ضروری است)
- افزایش وزن یا افزایش مشهود اشتها
- پرخوابی
- فلج سربی؛ احساس سنگینی یا بی‌رمقی در دست‌ها و پاها مخصوصا مفاصل
- الگوی بادوام و ثابت حساسیت به طرد میان‌فردی که به دوره‌های اختلال خلق محدود نمی‌شود؛ یعنی از گذشته بیمار همیشه وجود داشته است.
در کنار نشانه‌های منحصر به فرد افسردگی آتیپیک، نشانه‌های معمول افسردگی مثل خلق پایین در اکثر روزها و کاهش اشتها در حضور خلق پایین همچنان وجود دارند. میل به خودکشی در این بیماران به میزان مشهودی کمتر از افسردگی اساسی است.
علاوه بر وجود علائم ذکر شده، عدم وجود علائم زیر برای تشخیص‌گذاری ضروری است:
- کاتاتونی؛ وجود کاتاتونی به معنای افسردگی روان پریشانه است.
- توهم و هذیان؛ وجود توهم و هذیان به وجود افسردگی سایکوتیک اشاره دارد.
- دوره مانیا یا هیپومانیا؛ دوره مانیا یا/و هیپومانیا به وجود دوقطبی اشاره می‌کند.
- نشانه‌های مالیخولیا؛ نشانه‌های مالیخولیا تشخیص ملانکولی را تایید می‌کند.
- عدم وجود حاملگی و زایمان؛ سابقه زایمان طی دوره اختلال خلق نشانه افسردگی پس از زایمان است.
- عدم ارتباط بین دوره‌های اختلال خلقی و فصل‌های سال؛ در این شرایط جنون ادواری یا خلق اخلالگر یا افسردگی فصلی تشخیص صحیح خواهد بود.
حساسیت به طرد میان‌فردی
حساسیت به ارتباطات میان‌فردی مخصوصا طرد، به عنوان مهم‌ترین نشانه افسردگی غیر معمول، بیشتر به عنوان یک ویژگی شخصیتی شناخته می‌شود. این ویژگی شخصیتی معمولا ریشه در تجربیات کودکی و ترس از طرد شدن دارد که طی رشد و بلوغ همراه بیمار بوده و طی دوره افسردگی اساسی نیز، منجر به واکنش‌سازی بیمار نسبت به محرک‌های مثبت می‌شود.
دلایل ابتلا به افسردگی آتیپیک
مشخص‌کردن دلیل افسردگی آتیپیک به صورت قطعی مانند تمامی انواع افسردگی پیچیده و دشوار است. با این حال می‌توان بر اساس اطلاعات موجود برداشت که نوروشیمی مغز تاثیر اصلی در آن دارند. نقش ژنتیک همچنان در ابتلا به اختلالات دسته افسردگی پررنگ است اما تبدیل افسردگی اساسی به افسردگی آتیپیک تحت‌تاثیر نقص کارکردی هورمون‌های مغز است.
در کنار این عوامل، استرس و اضطراب مزمن مخصوصا در اوایل جوانی می‌توانند تاثیر زیادی در ابتلا به این نوع از افسردگی داشته باشند. استرس و اضطراب مزمن معمولا از آسیب‌های دوره کودکی و نوجوانی نشات می‌گیرند.
چه افرادی در معرض افسردگی آتیپیک هستند
افراد با سابقه ابتلا به اختلالات اضطرابی یا دوقطبی و افسردگی اساسی، به احتمال بیشتری نسبت به عموم جامعه به این اختلال مبتلا می‌شوند. آسیب‌های دوران کودکی شامل آسیب‌های عاطفی، فیزیکی یا جنسی نیز با ایجاد استرس و اضطراب مزمن می‌توانند در ابتلا به افسردگی غیر معمول نقش داشته باشند.
ابتلا به بیماری‌های مزمن مثل سرطان می‌تواند منبع دیگری از استرس و اضطراب مزمن باشد که در نهایت منجر به افسردگی آتیپیک شود. سابقه مصرف مواد مخدر سنگین مثل هروئین نیز می‌توانند به صورت غیرمستقیم منجر به این اختلال شوند.
درمان افسردگی غیر معمول
از آنجایی که در افسردگی غیر معمول عاطفه مثبت به وجود می‌آید و حتی می‌تواند حفظ شود، پیش آگهی درمان این اختلال نسبت به دیگر اختلالات دسته افسردگی، بهتر است؛ یعنی احتمال بیشتری برای درمان دارد. روان‌درمانی، روش اصلی درمان این اختلال به حساب می‌آید و تغییرات سبک زندگی به عنوان درمان تکمیلی بخشی ضروری از پروسه درمان است.
دارودرمانی در درمان این افسردگی نقش کمرنگ‌تری دارد و تا جای ممکن تلاش می‌شود تا بدون آن درمان اتفاق بیفتد. در صورت نیاز از ضدافسردگی‌های نسل پنج و بازجذب کننده‌های ثانویه سروتنین استفاده می‌شود.
کمبود ویتامین D که معمولا در بیماران افسرده دیده می‌شود در بیماران افسردگی آتیپیک نیز وجود دارد اما بر خلاف افسردگی اساسی و دوقطبی، ویتامین‌تراپی برای این بیماران تاثیرات مثبتی دارد و می‌تواند از شدت علائم بکاهد.
نکته: ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای در بیماران افسردگی آتیپیک تاثیر مثبتی ندارد.
روان‌درمانی
خانواده‌درمانی و زوج‌درمانی برای کمک به همراهان و نزدیکان بیمار در اولویت قرار داد. بر اساس آمار، درمان شناختی رفتاری بیشترین تاثیر مثبت را داشته و در مراحل بعدتر، استفاده از روش‌های شناختی مثل روایت درمانی نیز می‌تواند به سرعت درمان بیفزاید.
درمان‌های جانبی
همانطور که گفته شد، تغییر سبک زندگی به عنوان بخشی مهمی از درمان در پروسه درمان بیماران مبتلا به افسردگی آتیپیک وجود دارد. این تغییرات شامل کنترل حجم وعده‌های غذایی به همراه رژیم غذایی سالم و دوری از غذاهای مضر برای افسردگی می‌شود. دوری از الکل و مواد مخدر نکته بسیار مهم و شاید تعیین‌کننده در درمان مبتلایان است.
از آنجایی که افسردگی آتیپیک به میزان زیادی در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن دیده می‌شود، پیگیری پروسه درمان پزشکی ضروری است. حفظ ارتباطات اجتماعی و برگشتن به محل تحصیل یا شغل نیز می‌تواند تاثیر مثبتی در بهبود بیمار داشته باشد.
تفاوت افسردگی آتیپیک و افسردگی ناشی از بیماری پزشکی
با توجه به شباهت‌های افسردگی آتیپیک با انواع مختلف روانشناسی، توجه به علائم اهمیت زیادی در تشخیص‌گذاری دارد. یکی از این شباهت‌ها با افسردگی ناشی از بیماری پزشکی است. همانطور که گفته شد، بیماران مبتلا به بیماری‌های پزشکی مزمن در خطر ابتلا به این نوع از افسردگی قرار دارند. تفاوت افسردگی آتیپیک و افسردگی ناشی از بیماری پزشکی در این زمینه، تاثیر مستقیم عامل پزشکی بر خلق و خوی بیمار است.
بیماری‌هایی مثل کم‌کاری تیروئید به صورت مستقیم در خلقوخو فرد تاثیر می‌گذارند. در صورتی که این تاثیر مستقیم و قابل انتظار باشد، حتی تشخیص افسردگی ناشی از بیماری پزشکی نیز اشتباه خواهد بود. در صورتی که بیماری پزشکی مستقیما بر خلقوخو تاثیر گذاشته باشد اما میزان تاثیر فراتر از انتظار باشد، تشخیص افسردگی ناشی از بیماری پزشکی صحیح خواهد بود و در صورتی که تاثیر بیماری غیرمستقیم باشد، تشخیص صحیح افسردگی آتیپیک خواهد بود.
کلام آخر
افسردگی آتیپیک یا غیر معمول نام خود را از روش تشخیص غیرمعمول خود در تاریخچه روانپزشکی به‌دست آورده است. تفاوت اصلی این نوع از افسردگی با انواع دیگر، وجود و امکان حفظ عاطفه و خلق مثبت است. درمان این اختلال با روان‌درمانی با کمک درمان‌های جانبی است و دارودرمانی تا حد ممکن استفاده نمی‌شود. این اختلال فقط در بزرگسالان و بیشتر در زنان دیده می‌شود و بیمارانی که بیماری پزشکی مزمن یا سابقه ابتلا به افسردگی اساسی و دوقطبی دارند، بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به آن هستند.
منابع:
