حمله عصبی یا پانیک، یکی از اختلالات نگران‌کننده و مختل‌کننده زندگی است که افرادی زیادی طی زندگی خود با آن درگیر می‌شود. آمارها نشان می‌دهند از هر ده نفر، یک نفر طی زندگی خود حداقل یکبار حمله پانیک را تجربه کرده است. در این مقاله بررسی می‌کنیم؛ علت بیماری پانیک چیست؟ چطور می‌توان حملات را پیش‌بینی کرد و چطور می‌توان با آن مقابله کرد.
پانیک چیست؟
اختلال پانیک یا حمله هراس، به حمله نامنظم احساس وحشت شدید گفته می‌شود که با نشانه‌های پزشکی مثل تعرق، افزایش ضربان قلب و حتی بی‌حالی و افت فشار قابل‌مشاهده است. اختلال حمله پانیک می‌تواند بر اساس دلایل بی‌شماری پدیدآمده باشد؛ اما هر حمله لزوماً راه‌انداز یا شروع‌کننده مشخصی ندارد و معمولاً تا قبل از لحظه شروع حمله، قابل‌پیش‌بینی نیست.
در صورتی که فکر می‌کنید خود یا عزیزانتان با این اختلال روانشناختی درگیر هستند، با مطالعه مقاله «علائم پانیک» می‌توانید اطلاعات بیشتری در این زمینه دریافت کنید.
علت بیماری پانیک
علت بیماری پانیک مثل بسیاری دیگر از اختلالات روانشناسی، شامل موارد مرتبط به یکدیگر می‌شود. سه دسته اصلی از عوامل مرتبط با حمله پانیک شامل: 1-عوامل روانشناختی 2- عوامل پزشکی و 3- عوامل محیطی می‌شود. قبل از بررسی مفصل این عوامل، بهتر است تا بر تفاوت اختلال پانیک و حمله پانیک تأکید کنیم.
تفاوت حمله عصبی (پانیک) و اختلال حمله پانیک
مهم‌ترین تفاوت‌های اختلال حمله پانیک و حمله پانیک شامل موارد زیر می‌شود:
- حمله پانیک، معمولاً دلیل بیرونی واضح مثل رخ‌دادن یک حادثه دلخراش دارد؛ در صورتی که حملات پانیک در اختلال حمله پانیک، فاقد دلیل واضح و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند.
- تجربه حمله پانیک به معنای وجود اختلال حمله پانیک نیست؛ در صورت دوره‌ای بودن، دلیل مشخص نداشتن و رخ‌دادن حمله بیشتر از دو بار در شش ماه یا بیشتر از سه بار در یک سال، تشخیص اختلال پانیک صحیح خواهد بود.
- حمله پانیک می‌تواند دلیل مستقیم پزشکی یا محیطی داشته باشد در صورتی که اختلال حمله پانیک یک واکنش روانشناختی بوده و عوامل پزشکی یا محیطی تأثیر مستقیم ندارند؛ به بیان دیگر، علت بیماری پانیک ترکیبی از عوامل مختلف است.
- حمله پانیک با داروهای آرام‌بخش قابل‌کنترل است؛ در حالی که حملات در اختلال حمله پانیک، همیشه به داروهای آرام‌بخش واکنش نشان نمی‌دهند.
دلایل روان شنا‌ختی حمله عصبی
حال که تفاوت حمله پانیک و اختلال پانیک را می‌دانیم، می‌توانیم مستقلاً علل هر کدام را بررسی کنیم. در نظر داشته باشید که نشانه و شکل حملات در هر دو موارد ذکر شده مشابه یکدیگر بوده و صرفاً دلایل زمینه‌ای و نرخ ابتلای حمله متفاوت است. عواملی که منجر به حمله عصبی می‌شوند شامل این موارد می‌شود:
۱. استرس مزمن
استرس مزمن با تحت‌تأثیر قرار دادن هورمون‌های مرتبط به ترس مثل کورتیزول، می‌تواند منجر به حمله عصبی شود. در صورتی که منبع این استرس کنترل شود، حملات عصبی نیز از بین خواهند رفت. استرس مزمن علاوه بر حمله پانیک می‌تواند منجر به ناراحتی‌های قلبی عروقی و حتی تنفسی نیز شود.
۲. اعتمادبه‌نفس پایین
اعتمادبه‌نفس به‌شدت کم، در موارد معدودی می‌تواند راه‌انداز حمله عصبی باشد. افراد با اعتمادبه‌نفس کم میل بیشتری به سرزنش خود برای مشکلات زندگی دارند و همین موضوع منجر به درگیری ذهنی بیشتر با مشکلات و در نهایت منجر به حمله عصبی شود.
۳. اختلالات روانشناختی
اختلالات روانشناختی مختلفی مثل وسواس فکری – عملی، افسردگی یا اختلالات اضطرابی با تحت‌تأثیر قراردادن مکانیزم‌های طبیعی بدن، می‌توانند منجر به حملات عصبی شوند.
نکته: در صورت وجود اختلال روانشناختی زمینه‌ای، تشخیص اختلال حمله پانیک صحیح نخواهد بود.
۴. فوبیاها
روبرویی غیرمنتظره فوبیاها که به ترس‌های غیرمنطقی مطلق می‌شوند، معمولاً منجر به حمله پانیک می‌شوند. این حملات با دورکردن فرد از فوبیای خود پایان خواهد یافت، اما در صورت رویارویی فرد با فوبیای خود به مدت زیاد یا به دفعات زیاد، می‌تواند منجر به اختلال پانیک شود.
۵. کمبود در دایره حمایتی
انسان به عنوان یک موجود اجتماعی، نیاز مداوم به حمایت اجتماعی و پذیرش فرهنگی دارد. دوری طولانی‌مدت از جامعه یا دوستان و آشنایان نزدیک رابطه مستقیم با حملات پانیک دارد.
دلایل غیر روانشناختی حمله عصبی
علاوه بر عوامل روانشناختی، عوامل پزشکی، محیطی و رژیم غذایی نیز می‌تواند منجر به حملات عصبی شوند.
۱. مصرف الکل، مواد مخدر یا داروهای قوی:
تحت‌تأثیر قراردادن مغز به هر روشی، باعث ازبین‌رفتن مکانیزم‌های کنترلی شده و توانایی بدن برای مقابله با شرایط سخت را از بین می‌برد. در نظر داشته باشید که همه افراد با مصرف موارد ذکر شده دچار حمله عصبی نمی‌شوند؛ بلکه افرادی که در شرایط زندگی سخت به سر می‌برند یا زمینه ژنتیکی پانیک را دارند مستعد هستند.
۲. مصرف بیش از حد کافئین
کافئین یکی از مفیدترین عناصر در زندگی بسیاری از افراد است! کافئین معمولاً در قهوه و چای موجود است و ارتباط آن با حمله پانیک، مستقیم است. یعنی برعکس مورد قبلی، نیاز به استعداد برای تجربه حمله عصبی وجود ندارد. با این حال، خبر خوب این است که میزان موردنیاز برای تحت‌تأثیر قراردادن بدن به سمت حمله عصبی، حدود 20 میلی‌گرم است که تقریباً معادل بیست لیوان چای یا پنج شات قهوه است که قبل از آن سیستم ادراری‌تان دچار مشکل می‌شود! این میزان برای افراد مستعد حمله عصبی بسیار کمتر است.
۳. بیماری‌های پزشکی صعب‌العلاج
حمله عصبی در بیماران مبتلا به بیماری‌های سخت، مثل سرطان، ایدز یا حتی دیابت نیز دیده می‌شود. حملات این بیماران، از عوارض جانبی داروها یا از علائم بیماری آنها نیست؛ بلکه فشار سنگین جسمی و ذهنی که بیماری ایجاد می‌کند، منجر به حملات عصبی می‌شود.
۴. استرس شدید ناشی از تغییرات زندگی
تغییرات زندگی همیشه با فشار عصبی زیاد همراه هستند. این موضوع فقط درباره تغییرات منفی صدق نمی‌کند و حتی تغییرات مثبت زندگی مثل تولد فرزند یا مهاجرت نیز می‌تواند منجر به حمله عصبی شود.
۵. فرار از موقعیت‌های ناسازگار
بسیاری از افراد بعد از تجربه حمله عصبی، ترجیح می‌دهند تا از شلوغی، مهمانی، جلسات شغلی یا هر موردی که ممکن است منجر به حمله شود دوری کنند. این فرار از موقعیت‌ها (به جز موارد مرتبط با فوبیا) در بلندمدت منجر به افزایش شدت حملات عصبی شده و می‌تواند زمینه‌ای برای شروع اختلال پانیک نیز باشد.
دلایل حمله پانیک در بیماری پانیک
همان‌طور که گفته شد، حملات در بیماری پانیک با نشانه خاصی شروع نمی‌شوند، قابل‌پیش‌بینی نیستند و دلیل واضح یا مشخصی ندارند. با بررسی زمینه‌های شکل‌گیری بیماری پانیک می‌توان تا حدودی به علت بیماری پانیک پی برد.
۱. عوامل ژنتیکی
ژنتیک به عنوان شکل‌دهنده انسان‌ها، نقش پررنگی در ابتلا به حملات پانیک دارد. این موضوع از آنجایی قابل‌توجه است که پانیک به عنوان یک بیماری روانشناختی، زمینه ژنتیکی شناخته شده‌ای ندارد، بلکه عوامل مختلفی درگیر هستند. به طور کلی می‌توان گفت وجود وسواس فکری، افسردگی یا اختلالات اضطرابی در والدین (مخصوصاً مادر) می‌تواند کودک را مستعد به اختلال پانیک کند.
۲. استرس زندگی
منظور از استرس زندگی، استرس مزمن، تغییرات زندگی یا حتی استرس طبیعی در زندگی نیست؛ بلکه استرس زندگی به عدم تأمین نیازهای اولیه روانشناختی اطلاق می‌شود. تأمین‌نشدن این نیاز رابطه مستقیمی با ابتلا به بیماری پانیک داشته و این موضوع مخصوصاً در سال‌های نوجوانی شدیدتر است و باید استرس در کودکان را بسیار جدی گرفت.
۳. خلق ناسازگار
خلق ناسازگار در مقابله با مشکلات زندگی و استرس طبیعی زندگی می‌تواند منجر به بیماری پانیک شود. توانایی تحمل و پیش رفتن در زندگی یک مهارت قابل‌یادگیری است؛ اما مواجهه با مشکلات سخت مخصوصاً در سال‌های اولیه زندگی، زمینه برای یادگیری این مهارت از بین برده و به‌مرور منجر به ابتلا به بیماری پانیک می‌شود.
۴. ناهنجاری‌های مغز
تغییرات فیزیولوژی در مغز، مستقیماً با اختلال پانیک ارتباط دارد. نکته مهم درباره ناهنجاری مغز این است که 1- اختلال پانیک باعث شکل گیری این ناهنجاری ها می شود و 2- این هنجاری ها باعث شکل گیری اختلال پانیک می شوند. این رابطه دو طرفه منجر به شکل گیری یک چرخه معیوب می شود. به همین دلیل حمله عصبی مکرر، می تواند منجر به اختلال حمله عصبی شود. این چرخه معیوب در اغلب اوقات فقط با دارودرمانی قابل کنترل است.
عواملی که باعث افزایش خطر ابتلا به پانیک می‌شوند
در صورت وجود زمینه‌های ژنتیکی یا محیطی ابتلا به اختلال پانیک، عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند شما را به سمت ابتلا سوق دهند.
- محیط پراسترس: محیط‌های پراسترس مثل محل کار پر حاشیه زیاد یا درگیری‌های خانوادگی در خانه به دلیل تنش زیاد می‌تواند در مدت کوتاهی منجر به تشدید اختلال حمله پانیک شود.
- وابستگی به مواد یا عادات خاص: وابستگی به الکل، سیگار، کانابیس (گل) حتی بدون در نظر گرفتن تأثیر پزشکی آنها، می‌توانند خطر و ریسک اختلال پانیک را افزایش دهند. تأثیر پزشکی آنها از آنجایی فاقد اهمیت است که می‌دانیم وابستگی به فرد یا شئ خاص نیز تأثیر مشابه دارد.
- تروما: تروماهای روانشناختی مثل طلاق، تجربه تجاوز، دورشدن از دوستان و عزیزان و مواردی ازاین‌دست، همگی با افزایش سطح پایه استرس بدن می‌توانند منجر به تشدید حملات عصبی شوند.
- فشار فیزیکی شدید: هرگونه اعمال فشار فیزیکی شدید بر فردی که مستعد پانیک است، منجر به تشدید اختلال وی می‌شود. این فشار می‌تواند از طریق کارکردن در ساعت‌های طولانی، بی‌خوابی کشیدن، رانندگی طولانی‌مدت یا هر فشار دیگری باشد.
- نگرانی‌های مزمن: نگرانی‌های مزمن درباره هر چیزی، مثل پول، سلامت فرزندان یا والدین، امتحانات مدرسه یا دانشگاه، جلسات پرتنش کاری نیز رابطه مستقیمی با تشدید اختلال پانیک دارد.
- کمبود اکسیژن یا اکسیژن خون: یکی از مواردی که معمولاً حین حمله عصبی رخ می‌دهد، کاهش اکسیژن دریافتی بدن است. کاهش اکسیژن بدن به دلایل بیرونی مثلاً زیاد سیگارکشیدن یا حضور در منطقه با رطوبت بسیار بالا (بیشتر از 70 درصد) که منجر به کاهش اکسیژن می شود، می تواند پانیک را تشدید کند.
روش‌های درمان پانیک
با توجه به پیچیدگی و چندلایه بودن علت بیماری پانیک، بسیاری از افراد تصور می‌کنند روش‌های درمان پانیک نیز پیچیده و زمان بر است، در حالی که اصلاً این طور نیست! (درمان پانیک چقدر طول میکشد؟) البته که هر درمانی نیاز به توجه و تلاش مستمر دارد؛ اما درمان‌های پانیک به اشکال مختلف موجود هستند و معمولاً در زمان نسبتاً کوتاهی موفق آمیز هستند.
اولین قدم در درمان پانیک، جستجو درباره زمینه آن است. بیماری پانیک در صورتی که به دلایل پزشکی وجود داشته باشد، صرفاً با درمان پزشکی بیماری رفع خواهد شد و این موضوع درباره بیماری‌های روانشناختی نیز صادق است.
مهم‌ترین نکته، مخصوصاً برای نوجوانان درگیر با اختلال پانیک، مشخص‌کردن وجود یا عدم وجود الپسی یا تشنج است. پایه‌های پزشکی تشنج می‌تواند تا سال‌ها مخفی باقی بماند و تا سال‌های نوجوانی یا اوایل جوانی بروز پیدا نکند. تشخیص این موضوع با یک بررسی ساده در مطب متخصص اعصاب امکان‌پذیر است.
تمامی افرادی که پانیک را تجربه می‌کنند، حین حمله باور دارند که در حال مردن هستند؛ این موضوع به دلیل تأثیرات قدرتمند و چشمگیر این اختلال بر بدن آنها است. باید توجه داشته باشید که حملات پانیک با وجود شدت بسیار بالا و تحت‌تأثیر قراردادن هوشیاری فرد، موجب مرگ نمی‌شوند.
توجه: در صورتی که حمله پانیک بیش از نیم ساعت پایدار بود و فرد داروهای خود را در اختیار نداشت، توصیه می‌شود تا با مراجعه به اورژانس بیمارستان و با استفاده از داروهای آرام‌بخش فرد استراحت کند. برای اطلاعات بیشتر مقاله روش های متوقف کردن حمله پانیک را مطالعه کنید.
درمان پانیک
در مراحل اولیه درمان پانیک، اولین موضوعی که روانپزشک یا روانشناس متخصص بررسی می‌کند، نیاز یا عدم نیاز به دارو است. داروهای ضد استرس، ضداضطراب، آرام‌بخش و ضدافسردگی در دارودرمانی پانیک مورداستفاده قرار می‌گیرند؛ اما فقط در صورتی که کارکردهای مغزی مختل شده باشند استفاده از آنها ضروری است.
روش اصلی درمان پانیک رواندرمانی است که شکل رواندرمانی، با تشخیص متخصص مشخص می‌شود. رواندرمانی با ارائه مسیر و راه‌حل‌های تازه، تلاش می‌کند عوامل محیطی و روانشناختی درگیر را پیدا، و حل کند.
کلام آخر
حملات پانیک بسیار رایج هستند و به طور میانگین از هر ده نفر، حداقل یک نفر آن را تجربه کرده است. با این وجود تعداد بسیاری کمی از این افراد مبتلا به اختلال پانیک هستند و نیاز به مداخله درمانی دارند. علت بیماری پانیک به دلیل تأثیر زیاد عوامل مختلف پیچیده است و پیداکردن آن می‌تواند دشوار باشد. با این وجود رواندرمانی با روش‌های مختلف، می‌تواند در مدت نسبتاً کوتاهی آن را کشف و درمان کند. در صورتی که برای خود یا عزیزانتان نیاز به راهنمایی بیشتر دارید، می‌توانید با کامنت کردن سؤال خود از نظر کارشناسان پل بهره ببرید.
منابع:
