کودکان استرس را به شکلی متفاوت از بزرگسالان تجربه می‌کنند. در حالی که در بین بزرگسالان استرس محیط کار رایج است، کودکان در برابر شرایط سخت، جدید، تهدیدکننده و دردآور دچار استرس می‌شوند. در این مطلب به نشانه‌ها و علائم استرس در کودکان و نوجوانان اشاره می‌کنیم. همچنین راه‌های مقابله و رفتار مناسب والدین در برابر استرس کودکان را بررسی خواهیم کرد. تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
دلایل ایجاد استرس در کودکان
علل اصلی استرس کودکان عبارتند از:
- احساسات و افکار منفی نسبت به خودشان
- نزدیک شدن به سن نوجوانی و تغییر در بدنشان
- انتظارات مدرسه و امتحانات با بزرگ‌تر شدن آنها
- مشکل در ارتباط با دیگر کودکان
- تغییرات بزرگ مثل جدایی والدین یا تغییر مدرسه و خانه
- محیط ناسالم در خانواده یا محله
دلایل ایجاد استرس در نوجوانان
نوجوانان هم مانند بزرگسالان به طور روزانه استرس را تجربه می‌کنند. برخی از عوامل استرس در نوجوانان عبارتند از:
- تغییرات هورمونی و ظاهری آنها
- احساسات و افکار منفی نسبت به خودشان
- فعالیت‌ها و مسئولیت‌های مدرسه و محیط‌های اجتماعی
- مشکل در ارتباط با دوستان یا همکلاسیها
- جدایی یا طلاق والدین
- بیماری‌های مزمن و مشکلات حاد در خانواده
- مرگ یکی از عزیزان
- تغییر مدرسه یا محل زندگی
- شرایط مالی خانواده
- انتظارات زیاد یا غیرمنطقی از نوجوانان
علائم استرس در کودکان و نوجوانان
علائم استرس در نوجوانان و در کودکان تفاوت‌هایی دارد. ابتدا استرس در بچه ها و سپس نشانه‌های استرس در نوجوانان را بررسی می‌کنیم.
علائم استرس در کودکان
استرس در سنین کودکی به شکل‌های متنوعی بروز می‌کند. شاید رفتاری که از نظرتان صرفا یک رفتار بچگانه است، می‌تواند علامت استرس باشد. بهتر است این نشانه‌ها را به خوبی بشناسید تا در برابر آنها رفتار مناسبی داشته باشید.
۱. افزایش تحریک‌پذیری یا نوسان احساسات
استرس می‌تواند منجر به احساسات قوی‌تری مثل تحریک‌پذیری یا خشم شود. کودکان پراسترس ممکن است فوران احساسی داشته باشند یا نسبت به محرک‌ها واکنشی افراطی نشان دهند.
۲. مشکل یا اختلال در خواب
این کودکان ممکن است نیمه شب از خواب بیدار شوند. همچنین احتمال دارد هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب متحمل سختی شوند. کابوس‌های شبانه هم یکی دیگر از نشانه‌های استرس در کودکان است.
۳. گوشه‌گیری
بچه‌های پراسترس مایل به وقت گذراندن با دیگر کودکان یا اعضای خانواده نیستند و مایل به تنهایی و فعالیت‌های انفرادی هستند. البته این امر به تنهایی معیار وجود استرس در این سنین نیست اما یکی از نشانه‌های احتمالی است.
۴. مشکلاتی در مدرسه
تغییرات محسوس در عملکرد کودکان در مدرسه مثل تمرکز، انجام تکالیف یا وضعیت نمرات می‌تواند نشان‌دهنده استرس باشد. همچنین مشکلات عاطفی یا بین فردی با همکلاسیها از دیگر علائم استرس است.
۵. دردهای شکمی و سردرد مداوم
هنگامی که کودکان مضطرب یا در استرس هستند هورمون کورتیزول در بدنشان ترشح می‌شود. این هورمون می‌تواند موجب دردهای شکمی و سردرد شوند.
۶. لجبازی و خودسری
استرس در کودکان منجر به عصبانیت، سردرگمی و اجتناب و دوری از موقعیت‌های استرس‌زا می‌شود. گریز از این محیط ها و موقعیت‌ها با رفتارهای لجبازانه همراه است.
دقت داشته باشید که علائم استرس در کودکان، نسبت به سن، شخصیت و روش‌های مقابله متفاوت است. بهترین راه تشخیص، دقت به تغییرات ناگهانی در رفتار آنها است.
علائم استرس در نوجوانان
علائم استرس در نوجوانان شامل تحریک‌پذیری، خوابیدن در طول روز و بیداری در شب، انزوا یا شکستن قوانین اجتماعی، حس ناامیدی یا درماندگی و افزایش اضطراب است. از دست دادن انرژی، بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌ها و یا خلق‌وخوی پایین هم در نوجوانانی که استرس دارند دیده می‌شود. بی علاقگی به ارتباط با دوستان یا خانواده هم می‌تواند نشان‌دهنده استرس باشد.
درمان استرس در کودکان و نوجوانان
مدیریت استرس برای سلامت روان کودکان و نوجوانان اهمیت دارد. در ادامه به چند نکته برای مدیریت و درمان آن ارائه خواهیم کرد:
- رفتارهای سالم را درون کودکان نوجوانان نهادینه کنید؛ رفتارهایی مثل ورزش کردن، تنفس در هوای آزاد و دور شدن از فضای مجازی و اخبار
- آموزش تمرین‌های مدیتیشن و تنفس
- تشویق کودکان به مدیریت استرس با راهکارهایی مثل نقاشی، بازی، یا وقت گذراندن با دوستان و خانواده
- کمک به آنها از طریق شرکت در گروه‌های مدیریت استرس در کودکان
اگر میزان استرس در نوجوانان و کودکان از حالت عادی کمی بیشتر باشد با روش‌هایی می‌توان آن را کنترل کرد. همچنین آموزش والدین، همراهی و تشویق آنها می‌تواند کمک زیادی کند. اگر استرس بیش از اندازه بود و مدیریت آن والدین را با مشکل روبرو می‌کرد، بهتر است از یک مشاور یا متخصص کمک بگیرید.
بیشتر بخوانید:
چگونه والدین می‌توانند به کاهش استرس در کودکان کمک کنند؟
به عنوان یک والد سعی کنید تا حد امکان در این زمینه خود را آموزش دهید. این آموزش‌ها را با لحن کودکانه و به زبان ساده به کودکان خود منتقل کنید. سعی کنید با بازی و سرگرمی، روتین‌های مراقبتی را وارد برنامه روزانه کودکتان کنید. همچنین به نکات زیر توجه داشته باشید:
- خواب کافی برای کودکان: خواب باکیفیت و کافی برای سلامت جسمی و روحی کودکان اهمیت دارد. متخصصان 9 تا 12 ساعت خواب برای کودکان 6 تا 12 سال توصیه می‌کنند. نوجوانان به 8 تا 10 ساعت خواب روزانه احتیاج دارند. قبل از خواب لوازم الکترونیکی را در اختیار کودکان قرار ندهید و خواب را اولویت قرار دهید.
- فعالیت بدنی: کودکان و نوجوانان در سنین 6 تا 17 سالگی باید حداقل یک ساعت فعالیت بدنی منظم داشته باشند.
- صحبت با کودکان و وقت گذراندن با آنها: صحبت کردن درباره شرایط استرس‌زا با بزرگترها و راهنمایی گرفتن از آنها می‌توانند کمک و دلگرمی بزرگی برای کودکان باشد.
- اختصاص زمانی به بازی: کودکان علاوه بر زمانی برای انجام فعالیت‌های ملزوم، باید زمانی هم برای تفریح و سرگرمی داشته باشند. سعی کنید تعادلی بین این برنامه‌ها و تفریح کودکان ایجاد کنید. هر دوی این موارد در رشد سالم و رفع استرس کودکان ضروری هستند.
- خارج شدن از محیط خانه: وقت گذراندن در طبیعت روشی عالی برای رفع استرس در کودکان است. افراد و به خصوص کودکانی که در محیط‌های سرسبز زندگی می‌کنند کمتر دچار افسردگی، اضطراب و استرس می‌شوند.
انواع استرس در کودکان
استرس در کودکان انواع متفاوتی دارد. نوع آنها وابسته به عامل محرک یا عامل استرس‌زا تقسیم بندی می‌شود. عوامل استرس‌زا در کودکان عبارتند از:
- مشکلات خانوادگی: این مشکلات شامل دعوای والدین، مشکلات اقتصادی یا تنبیه بدنی می‌شود.
- مشکلات روحی در بین اعضای خانواده: این مشکلات ممکن است خود را به شکل آسیب‌های فیزیکی، سواستفاده عاطفی یا جنسی و یا نادیده گرفتن مشکلات روحی نشان دهد.
- بلایای طبیعی: این بلایا می‌تواند باعث اتفاقات غیرقابل انتظاری شود. این اتفاقات به‌خصوص روی والدین و نتیجتاً ارتباط آنها با دیگر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد.
- تغییر مدرسه: رفتن به مدرسه جدید یا حتی یک محیط زندگی جدید می‌تواند برای کودکان استرس‌زا باشد.
- قلدری در مدرسه: مشکل در ارتباط با دوستان، قلدری یا فشار بین هم‌سن و سالان می‌تواند عامل استرس در کودکان باشد.
کودکان می‌توانند استرس را به شکل‌های مختلفی مثلا با کج خلقی، اضطراب جدایی، بحث و لجبازی هنگام غذا خوردن یا خواب، فوران ناگهانی احساسات یا اختلالات خواب نشان دهند.
استرس در کودکان چه عوارض و نتایجی دارد؟
سطح مشخصی از استرس در کودکان طبیعی است. کودکانی که استرس زیاد یا سمی را تجربه می‌کنند در معرض عوارض طولانی مدت هستند. این عوارض علائم زیر را به دنبال دارد:
- ناتوانی در مدیریت استرس
- مشکلات روحی مثل افسردگی
- مشکلات جسمی
- سبک زندگی ناسالم در نوجوانی و بزرگسالی
استرس مثبت، بخشی از روند رشد سالم کودک است. شرایط مختلفی می‌تواند این استرس را تحریک کند. مثلا روز اولی که کودک با اولین مراقب خود (به غیر از والدین) سپری می‌کند. یا هنگامی که برای اولین بار آمپول زدن را تجربه می‌کند.
بیشتر بخوانید:
در مواجهه با استرس در کودکان چه رفتاری باید داشته باشیم؟
هنگامی که یک کودک در استرس است، می‌توانید از طریق راهکارهای زیر به او کمک کنید:
- به آنها گوش دهید و احساسات آنها را به رسمت بشناسید و تایید کنید.
- به آنها بگویید که داشتن استرس طبیعی است و می‌توانند آن را کنترل کنند.
- به آنها اجازه تصمیم‌گیری و انتخاب بدهید و اجازه دهید روی شرایط کنترل داشته باشند.
- برنامه یک فعالیت دو یا سه نفره بچینید.
- با تعریف کردن، در آغوش کشیدن و مهربانی احساس ارزشمندی آنها را تقویت کنید.
- یک برنامه یا روتین ساده برای کودک خود طراحی کنید.
- محرک‌های ایجاد استرس را به خداقل برسانید.
- سعی کنید تا حد ممکن و در هنگام مواجهه با عوامل استرس‌زا کنار کودکتان باشید.
- به آنها بگویید خودتان به عنوان یک بزرگسال چطور با استرس کنار می‌آیید.
- به علائمی که نشان‌دهنده استرس رفع نشده در کودکان هستند توجه داشته باشید.
- بی‌توجهی به مسئولیت‌هایی که به آنها سپرده‌اید، تغییر عادت‌های غذایی، بیش از قبل مریض شدن، دردهای شکمی و سردرد و لجبازی از جمله این علائم هستند.
سعی کنید به عنوان یک والد در زمینه مدیریت استرس کودک اطلاعات کسب کنید و این اطلاعات را به روز کنید. همچنین راهکاری مقابله با استرس کودکان را بیاموزید. در انجام دادن و امتحان کردن این راهکارها صبور باشید و عجله نکنید.
چه زمانی برای درمان استرس کودکان باید به مشاور مراجعه کرد؟
ممکن است راهکارهایی که برای رفع علائم استرس در کودکان استفاده می‌کنید کارساز نباشند. یا اینکه کودک شما لجبازی کند و میلی به انجام هیچ یک نداشته باشد. در این صورت بهتر است مراجعه به متخصص را در نظر داشته باشید.
حتما به نشانه‌های احساسی و رفتاری کودک توجه داشته باشید. همراهی آنها اهمیت زیادی دارد. سعی کنید حتما کنار آنها فعالیت کنید، آنها را راهنمایی کنید و از آنها در مسیر مقابله و کنترل استرس حمایت کنید. در دسترس آنها باشید و با صبوری به سوالات آنها پاسخ دهید. انتظارات معقولانه داشته باشید.
استرس در برخی از کودکان بسیار زیاد است. این استرس ممکن است بر اثر افسردگی یا اضطراب در کودک بروز کند. به همین دلیل حضور و دخالت شما اهمیت زیادی دارد چون افراد در سنین پایین توانایی و مهارت مقابله با آن را ندارند. البته که این دوره ممکن است برای والدین هم سردرگم‌کننده و سخت باشد. به همین دلیل بهتر است روی کمک یا راهنمایی یک متخصص حساب کنید.
کلام آخر
استرس در کودکان به شکل تغییر رفتار بروز می‌کند. کودکان شناختی از استرس ندارند همچنین دایره واژگانی آنها برای بیان احساسات درونی‌شان محدود است. وظیفه والدین کودک این است که به محرک‌ها و تغییراتی که باعث تنش در کودکان می‌شود توجه کنند و علائم و نشانه‌های استرس را بشناسند. در این مطلب به علائم، علل و راه‌های درمان استرس در این رده سنی اشاره کردیم.
منابع:
۸ پاسخ
سلام.ممنون از اطلاعات و آگاهی که می دهید.دختر۱۰ ساله ی من دچار اضطراب هست که با آمدن غروب و شب شروع میشه خیلی سعی می کنم در کنارش باشم و کمک کننده همش در حال بالا بردن اطلاعاتم در این زمینه ام،اما تا به امروز کمکی آنچنان نکرده.زیاد دوست نداره در موردش صحبت کنه و بروز بده.غذا و چیزهایی که دوست داره هم در اون موقع نمی خوره،خیلی ناراحت و نگرانشم نمی دانم‌چرا اینطور شده چون در خانواده ی ما همیشه سعی بر بروز احساست و صحبت در مورد آنها حل میشه اما این مورد تا حالا نه.لطفا راهنمایی بفرمایید.
سلام
بهترین کاری که میتونید انجام بدید مراجعه به روانشناس مخصوص کودک و نوجوان هست. میتونم درکتون کنم که چه‌قدر نگرانش هستید. دنیای بچه‌ها پیچیده هست و روانشناسانی که در این زمینه درس خوندن بهتر میتونن درهای ارتباطی رو باز کنن و متوجه دلایل اصلی بشن. از مجموعه‌ی پل، خانم میترا احمدی و دکتر فاطمه صمدی در زمینه‌ی کودک و نوجوان تجربه‌ی زیادی دارن. میتونید ازشون کمک بگیرید.
سلام
فرزند من درگیر اضطراب هست. سعی می‌کنم از راه‌حل‌هایی که گفتید استفاده کنم اما فایده‌ی چندانی نداره. زیاد باهام در میون نمیذاره ناراحتی‌هاش رو. خیلی نگرانشم.
سلام فرزانه جان
راه‌حل‌هایی که در مقاله گفته شده نیاز به مداومت داره. البته دلایل ایجاد این مشکل هم باید شناسایی بشه. تا زمانی که دلایل اصلی پابرجا باشن شاید تغییری حاصل نشه. به یک روانشناس کودک مراجعه کنید؛ بهترین روش برای دریافت راه حل تخصصی همینه.
سلام خسته نباشید
پسرم ۱۱ سالشه و همیشه برای مسائل مختلف نگرانه. در تاریکی استرس می‌گیره و شب‌ها هم باید چراغا روشن باشه. روابط اجتماعیش ضعیفه و در مدرسه هم منزویه. علتش چی میتونه باشه؟
سلام زهرا جان
دلایل زیادی میتونه داشته باشه. ژنتیک، محل زندگی پرتنش و والدین مضطرب میتونن از دلایل این موضوع باشند. به روانشناس متخصص در زمینه‌ی کودک و نوجوان مراجعه کنید؛ بهتون کمک می‌کنند تا دلایل رو شناسایی و برای رفع مشکل اقدام کنید.
سلام وقتتون بخیر
دختر من کلاس اول ابتداییه و امسال که سال اول مدرسش هست درگیر اضطراب زیادی شده. برای نوشتن مشقاش وسواس گرفته و همه‌ی کتاباشو هر روز می‌بره مدرسه مبادا که لازم بشه و همراهش نباشه. نمیفهمم چرا اینطوری میکنه
سلام مریم جان
استرس در کودکان میتونه تحت تأثیر علل زیادی باشه. تا زمانی که علل اصلی شناسایی و برطرف نشه، ممکنه این مشکلات پابرجا باشن. بهترین راه حل مراجعه به روانشناس هست. در منزل سعی کنید باهاش صحبت کنید و بهش مهارت حل مسئله رو یاد بدید که بدونه مشکلات قابل حل هستن. به عنوان مثال وقتی مسئله‌ای پیش میاد درباره راه‌حل‌های ممکن صحبت کنید یا هنگامی که مشکلی هست آرامشتون رو حفظ کنید تا او هم از شما یاد بگیره.