اختلال شخصیت چیست؟

اختلال شخصیت چیست؟ یعنی در شخصیت فرد یک جای کار می‌لنگد! تا قبل از نوشتن این مقاله، اطلاعاتی در مورد اختلال شخصیت نداشتم و پس از مطالعه متوجه شدم اختلال شخصیتی هستم که دست و پا در آورده است! مشاهده علائم انواع اختلال شخصیت به ما کمک می‌کند تا آن‌ها را شناسایی کنیم. پس ما با همراه باشید چون در این مقاله به موضوع اختلال شخصیت، انواع آن و بیان علائم هرکدام می‌پردازیم.

اختلال شخصیت چیست؟

شخصیت ما از طرز تفکرمان، احساساتی که تجربه می‌کنیم و رفتارهایی که داریم، تشکیل شده است. به اندازه تمام انسان‌های کره زمین، شخصیت‌های متفاوت وجود دارد؛ اما اختلال شخصیت زمانی ایجاد می‌شود که یکی از سه ستون شخصیت یعنی افکار، احساس و رفتار (یا هر سه) ناسالم می‌شود! به عبارت دیگر، فرد الگوی ناسالم و آسیب‌زایی را در شخصیت خود نشان می‌دهد. اختلال شخصیت معمولاً از اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و فرد در عملکرد خود مشکلات و یا ناسازگاری‌هایی با رفتار سالم می‌بیند.

اختلال در شخصیت چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟ بر نحوه تفکر فرد نسبت به خودش و دیگران تأثیر می‌گذارد،‌ شیوه ابراز احساسات فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، شیوه‌های ارتباطی فرد با دیگران را تغییر می‌دهد و شخص در کنترل رفتار خود با مشکلاتی مواجه می‌شود. اختلال شخصیت یک مشکل رایج است و تقریباً از هر ۲۰ نفر، یک نفر با اختلال شخصیت درگیر است. بنابراین در بخش بعد با بررسی انواع این اختلال، بیش‌تر به این مشکل رایج می‌پردازیم.

انواع اختلال شخصیت

رسیدیم به بخش مهم ماجرا! اختلال شخصیت انواع گوناگونی دارد و به شاخه‌ها و زیر‌شاخه‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شود. در این بخش به سه شاخه‌ اصلی اختلال شخصیت و زیر‌شاخه‌های هرکدام می‌پردازیم.

۱. اختلال شخصیت دسته A

ویژگی مشترک افراد دسته ‌A این است که رفتار آن‌ها برای دیگران عجیب و خارج از عرف به نظر می‌رسد. پس این ویژگی را شاخصه اصلی این دسته در نظر می‌گیریم. اما دقیقاً چه رفتارهایی عجیب به نظر می‌رسد؟ دسته‌ی A به سه زیر‌ شاخه‌ی مجزا تقسیم می‌شود و افراد در هر یک از این دسته‌ها ویژگی‌های عجیبِ مخصوص به خود را دارند. این سه دسته عبارتند از:

الف) اختلال شخصیت پارانوئید

مشکوک بودن و بی‌اعتمادیِ بدون دلیل نسبت به دیگران، ویژگی اصلی افراد دارای این نوع اختلال است. این افراد در میان انبوهی از کینه‌توزی، شک و بدبینی زندگی می‌کنند. این که تلاش کنیم همیشه نیمه‌ی تاریک دیگران را ببینیم، ما را از درون فرسوده می‌کند. ویژگی‌های دیگر افراد این دسته عبارتند از:

• برایشان سخت است به دیگران اعتماد کنند، حتی به خانواده، آشنایان یا دوستان نزدیک
• نمی‌توانند آرامش را تجربه کنند چون به طور مداوم از رفتارهای دیگران، نیت‌های سوء استخراج می‌کنند!
• در شناسایی خطرات و تهدید‌ها بسیار افراطی عمل می‌کنند و حتی در امور ساده به دنبال تهدید می‌گردند.
• هنگامی که به رابطه‌ای وارد می‌شوند، دائما به خیانت پارتنر خود مشکوک هستند و به دنبال شواهدی برای اثبات شک خود می‌گردند.
• نسبت به حرف‌های نادرست دیگران واکنش افراطی و پرخاشگرانه دارند.
• از دیدگاه آنان هیچ انسانی وفادار، امانت‌دار یا دارای نیت‌ خیر نیست.
• کینه‌ها را در ذهن خود تتو می‌کنند (!) و هر رفتار نادرست از جانب دیگران را اثباتی برای بدبینی خود می‌دانند.

ب) اختلال شخصیت اسکیزوئید

این مورد نیز یکی از انواع اختلال شخصیت است و افراد دارای این نوع اختلال، به انزوا، گوشه‌گیری و بی‌اعتنایی نسبت به دیگران تمایل زیادی دارند.  این افراد فاصله‌ی خود را از روابط اجتماعی حفظ می‌کنند، به برقراری روابط صمیمی علاقه‌ای ندارند و خود را در تنهایی و انزوا غرق می‌کنند. به نظرات یا احساسات دیگران بی‌اهمیت هستند و سرد و بی‌عاطفه به نظر می‌رسند. اما نکته جالب اینجاست که معمولاً عملکرد خوبی دارند و ممکن است در دید اول اختلال آن‌ها قابل تشخیص نباشد. سایر ویژگی‌های این گروه عبارت است از:

• جلوی دخالت اطرافیان را می‌گیرند و سعی می‌کنند همه چیز را به تنهایی پیش ببرند.
• ترجیح می‌دهند با افکارشان تنها باشند. (حس می‌کنم یه اسکیزوئید ریزی درونم دارم!)
• از بسیاری از فعالیت‌ها لذت نمی‌برند. (انسان موجودی ذاتاً اجتماعی است آقای ضیاء! و به حدی از روابط سالم نیاز دارد.)
• علاقه‌ای به رابطه جنسی ندارند؛ زیرا رابطه به معنای زیر پا گذاشتن مرز‌های تنهاییست.
• از نظر عاطفی نسبت به دیگران سرد هستند. ( یه نمیخوام ببینمتونِ خاصی تو نگاهشونه!)
• ابراز احساسات نمی‌کنند و یا در بروز احساسات خود خیلی محتاط عمل می‌کنند.

پ) اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

سه بار پشت سر هم بگویید اسکیزوتایپال! (حتی موقع تایپش هم انگشتام به هم گره خورد!) افراد دارای این اختلال شخصیتی تیپ و ظاهری عجیب و خارج از عرف دارند. همچنین ممکن است باورهای عجیب و روابط ناسالمی داشته باشند. البته که هر کسی الگوی‌های رفتاری و فکری مخصوص به خود را دارد اما در این اختلال، برقراری روابط با دیگران دشوار خواهد بود. ویژگی‌های دیگر این گروه عبارتند از:

• افکار یا اتفاقات را به صورت تحریف شده تجربه می‌کنند.
•  نمی‌توانند روابط نزدیک با دیگران برقرار کنند. (چون ممکن است درک دنیایشان برای دیگران سخت باشد.)
• «عجیب» واژه‌ایست که به افکار و رفتارهای این گروه اتلاق می‌شود و در ارتباطات خود از واژه‌های عجیبی استفاده می‌کنند. (همین موضوع نیز برقراری ارتباط را دشوارتر می‌کند.)
• باور دارند که می‌توانند ذهن دیگران را بخوانند و یا دارای قدرت‌های خاصی مثل «حس ششم قوی» هستند.
• هنگامی که با باورها و عقاید مخالف رو به رو می‌شوند، احساس اضطراب و تنش می‌کنند.
• در موقعیت‌های اجتماعی درگیر اضطراب یا اختلال پارانوئید می‌شوند. (پارانوئید که بود و چه کرد؟ سه نمره!)
• احساسات را به صورت سطحی تجربه می‌کنند و در مواجهه با احساسات گوناگون پاسخ‌های نامناسبی دارند.
• به موضوعات تخیلی و اتصال به ماوراء الطبیعه اعتقاد دارند و خود را استثنا و در معرض تجربه‌های عجیب و مخصوص می‌دانند.

۲. اختلال شخصیت دسته B

بیایید یک بار دیگر تا به اینجای بحث را مرور کنیم تا رشته کلام از دستمان خارج نشود! گفتیم اختلال شخصیت به سه دسته تقسیم می‌شود. در بخش قبل به دسته اول یعنی دسته A پرداختیم و گفتیم که شامل سه زیرشاخه یعنی پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال است. در این بخش به دسته B می‌پردازیم. ویژگی مشترک افرادِ‌ این دسته، عدم توانایی در کنترل احساسات است و رفتارهای نمایشی و غیرقابل پیش‌بینی از خود نشان می‌دهند. چون نمی‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند، معمولاً هیجانات گوناگون را به صورت شدید و تکانشی تجربه می‌کنند. رفتارهای خلاف عرف، قانون شکنانه و حاوی بی‌بند و باری، ویژگی دیگر آن‌هاست. 

الف) اختلال شخصیت ضد اجتماعی

برای همه ما پیش می‌آید که گاهی منافع خودمان را بر نیازهای اطرافیانمان ترجیح دهیم. با این حال اگر عادت به این کار داشته باشیم و همواره منافع شخصیمان محور اصلی باشد، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال شخصیت ضد اجتماعی قلمداد شود. تلاش افراطی برای حفظ ثبات در زندگی و رفتارهای تکانشی ویژگی‌های دیگری برای افراد دارای این اختلال است. سایر ویژگی‌ها عبارتند از:

• خود را در موقعیت‌های خطرناک قرار می‌دهند بدون آن‌که به عواقب کار (چه برای خود و چه برای دیگران) فکر کنند.
• ممکن است رفتارهای غیرقانونی از این افراد سر بزند.
• بی‌حوصله هستند و به سختی در انجام یک کار مداومت به خرج می‌دهند.
• تهاجمی رفتار می‌کنند و همیشه برای چرخاندن قفل فرمان در هوا آماده هستند!
• برای رسیدن به منافع خود ممکن است کارهایی انجام دهند که به دیگران آسیب می‌زند یا خسارت وارد می‌کند.
• نمی‌توانند همدلی کنند و اگر کار بدی نسبت به فرد دیگری انجام دهند حس گناه یا عذاب وجدان نخواهند داشت.

ب) اختلال شخصیت مرزی

همه ما ممکن است در برقراری روابط یا تجربه احساسات خود دچار مشکل شویم، اما افرادی که اختلال شخصیت مرزی دارند دائم با این مشکل درگیر هستند. به عبارت دیگر، در روابط، احساسات و هویت خود ثبات ندارند. (نمی‌دانی با آن‌ها چند چندی!) مانند سایر اختلالات دسته B، رفتار تکانشی ویژگی دیگر آن‌هاست. سایر نشانه‌ها عبارتند از:

• از رها شدن توسط دیگران هراس زیادی دارند و هرکاری را برای جلوگیری کردن از این موضوع انجام می‌دهند.
• احساسات بسیار شدیدی دارند و این احساسات ممکن است در کسری از ثانیه تغییر کند؛ به عنوان مثال از حس شادی و اعتماد به نفس تا حس غم و ناامیدی در بازه‌ی زمانی کوتاه. (چه‌قدر منه!)
• ایجاد و برقراری روابط پایدار برایشان سخت است.
• رفتار تکانشی دارند و ممکن است کارهای خطرناکی انجام دهند؛‌ مثل پرخوری، مصرف مواد مخدر یا رانندگی با سرعت
• زیاد عصبانی می‌شوند و نمی‌توانند خشم خود را کنترل کنند. (در مقاله مدیریت خشم، به این مهارت مهم پرداخته‌ایم.)
• برای جلب اعتماد دیگران تقلا و تلاش زیادی می‌کنند.
• ممکن است مشکلاتی نظیر اضطراب، افسردگی، اختلال پس از سانحه، پرخوری و … را تجربه کنند. (درباره پرخوری عصبی بیش‌تر بخوانید.)

پ) اختلال شخصیت نمایشی

اکثر ما به تحسین و تأیید دیگران نیاز داریم؛ اما هنگامی که به طور افراطی نیازمند تشویق دیگران باشیم، می‌توانیم به وجود اختلال شخصیت نمایشی شک کنیم. (یکی از نشانه‌های روان رنجوری هم قلمداد می‌شود. در مقاله «روان رنجوری چیست» به آن پرداخته‌ایم.) افرادی که اختلال شخصیت نمایشی دارند، آن‌قدر به دنبال کسب تأیید دیگران هستند که در زندگی روزمره با مشکل مواجه می‌شوند. از هر روشی برای جلب توجه استفاده می‌کنند و عدم توجه دیگران برای آن‌ها ناراحت کننده و اضطراب‌آور است. ویژگی‌های دیگر این گروه عبارتند از:

• حس می‌کنند باید به طور مداوم دیگران را سرگرم کنند.
• به دلیل تمایل زیاد به جلب تأیید دیگران، به اطرافیان وابستگی دارند.
• تصمیمات عجولانه و غیرعقلانی می‌گیرند.
• لباس‌های عجیب و یا تحریک آمیز می‌پوشند تا در مرکز توجه قرار بگیرند.
• به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند و به بیش‌از حد احساساتی بودن مشهور هستند.
• در صحبت کردنشان، قاطعیت دیده می‌شود اما در حقیقت، کلماتشان تو خالی است و نمی‌توان به حرف‌هایشان اعتماد کرد.

ت) اختلال شخصیت خود شیفته

این نیاز طبیعی انسان است که به نیازهای خودش آگاه باشد، آن‌ها را بیان کند و از دستاوردها و موفقیت‌های خود نام ببرد. اما مشابه موارد قبل، نکته اصلی در افراطی بودن این رفتار است. فردی که اختلال شخصیت خود شیفته دارد در روابط خود دچار مشکل می‌شود، حس خود بزرگ‌بینی دارد، همیشه حق را به خودش می‌دهد و به مجموع این دلایل نمی‌تواند با دیگران همدلی کند. سایر ویژگی‌های این گروه عبارتند از:

• این طرز تفکر را دارند که «حتماً دلیلی وجود دارد که من از دیگران برتر هستم.»‌
• عزت نفس پایینی دارند و برای تشخیص ارزش‌ها یا نیازهای خود به نظرات دیگران وابسته هستند. ( برای مطالعه در مورد عزت نفس به مقاله «عزت نفس پایین در رابطه» رجوع کنید.)
• اگر دیگران به آن‌ها بی‌توجهی کنند، این احساس را دارند که اطرفیان بر اساس لیاقت و ارزشی که حقشان است، با آن‌ها رفتار نمی‌کنند. (پیچیده شد!)
• از موفقیت‌های دیگران ناراحت می‌شوند چون به حس خود بزرگ‌بینی‌ای که دارند خدشه وارد می‌شود.
• نیازهای خود را مهم‌تر از نیازهای دیگران می‌دانند و فردی خودخواه شناخته می‌شوند.
• موفقیت‌ و دستاورد خود را بیش از آن‌چه که واقعا هست،‌ می‌دانند.
• برای تقویت حس خود شیفتگی، حاضرند از دیگران استفاده ابزاری کنند.

۳. اختلال شخصیت دسته C:

اضطراب زیاد، ویژگی مشترک این دسته از اختلال است و ریشه بسیاری از رفتارهای آن‌ها را شکل می‌دهد. وقتی به واکنش‌هایشان نگاه می‌کنیم، می‌توانیم در اعماق آن، اضطراب و ترس را ببینیم. این دسته، خود به سه دسته‌ی دیگر تقسیم می‌شود که عبارتند از:

الف) اختلال شخصیت وابسته

همه ما در برهه‌هایی از زندگی به حمایت و مراقیت دیگران نیاز داریم اما نکته مهم در رعایت اعتدال است؛ یعنی در موقعیت‌هایی وابسته به دیگران و در شرایطی هم مستقل باشیم. افرادی که اختلال شخصیت وابسته دارند به طور مداوم نیازمند حمایت از جانب اطرافیان هستند و نمی‌توانند مسئولیت زندگی، رفتارها و تصمیم‌های خود را بر عهده بگیرند. اگر فرد دیگری کنارشان نباشد، حتی گرفتن تصمیم‌های روزمره برای آن‌ها دشوار خواهد بود. نشانه‌های دیگر این دسته عبارتند از:

• در تصمیم‌گیری قدرت پایینی دارند و به حمایت دیگران نیاز شدیدی دارند.
• مسئولیت‌های زندگی خود را فرافکنی می‌کنند و شخصیت مستقلی ندارند.
• برای از دست ندادن حمایت دیگران، حتی با چیز‌هایی که موافق نیستند، موافقت می‌کنند.
• از این‌که تنها بمانند خیلی می‌ترسند.
• اعتماد به نفس پایینی دارند و دیگران را توانمند‌تر از خود می‌دانند.
• آستانه تحمل پایینی دارند و به محض پایان یک رابطه، سعی می‌کنند رابطه جدیدی شکل دهند.

بیشتر بخوانید:

• بدترین نوع اختلال شخصیت
• درمان اختلال شخصیت
• تفاوت بین اختلال روانی و اختلال شخصیت

ب) اختلال شخصیت اجتنابی

این افراد همواره نگرانی زیادی درمورد گرفتن نظرات منفی یا قضاوت‌های دیگران دارند و این موضوع به اضطراب اجتماعی نیز منجر می‌شود؛ چون هیچ‌گاه نمی‌توان همه را راضی نگه داشت. تلاش مداوم برای راضی نگه داشتن همه، روان را برای اضطراب دائمی، مستعد می‌کند. بنابراین به این مورد، اختلال شخصیت مضطرب نیز گفته می‌شود. نشانه‌های دیگر این اختلال عبارتند از:

• از کارهای گروهی اجتناب می‌کنند؛ زیرا ارتباط با افراد زیاد، به معنای تلاش برای راضی نداشتن انسان‌های بیش‌تر است و این مسئله اضطراب ایجاد می‌کند.
• اعتماد به نفس پایینی دارند و در صورت دریافت نظر منفی از جانب دیگران بسیار مضطرب می‌شوند.
• دائماً نگران طرد شدن هستند و از روابط صمیمی دوری می‌کنند.
• در صورتی که با احساس شرم یا انتقاد از جانب دیگران رو به رو شوند، نمی‌توانند به فعالیت‌های روزمره بپردازند.
• معمولاً تنهایی و انزوا را انتخاب می‌کنند.

پ) اختلال شخصیت وسواسی ـ جبری

این اختلال در حقیقت نوعی از رفتار است و ویژگی‌هایی مثل کمال‌گرایی،‌ کنترل‌گری و تمایل زیاد به نظم دادن همه‌چیز را در دل خود دارد. این افراد برای انجام دادن کارهای خود معیارهایی سخت‌گیرانه دارند و تا به آن معیارها نرسند، دست از کار نمی‌کشند. نامرتب بودن محیط اطراف به آن‌ها اضطراب می‌دهد و انعطاف پذیری پایینی دارند. سایر ویژگی‌های این گروه عبارت است از:

• باید همه‌چیز را تحت کنترل خود نگه دارند و اگر همه‌چیز عالی نباشد مضطرب می‌شوند.
• به طور مداوم نگران اشتباه کردن خود یا دیگران هستند.
• بسیار نسبت به مدیریت هزینه‌های خود سخت‌گیر هستند و حتی ممکن است کمی خسیس باشند.
• نمی‌توانند از زندگی لذت ببرند چون خود را بیش از حد درگیر کار و رسیدن به معیارهای خود کرده‌اند.
• از کار گروهی اجتناب می‌کنند؛ چون از نظر آن‌ها دیگران کارها را بدون نقص انجام نمی‌دهند.

جمع بندی

به پایان مقاله «اختلال شخصیت چیست؟» رسیدیم. با بررسی انواع اختلال شخصیت، سعی کردیم، شناسایی علائم را راحت‌تر کنیم. این اختلال‌ها می‌توانند مشکلاتی برای افراد ایجاد کنند و شناسایی و درمان آن‌ها اهمیت زیادی دارد.

کدام یکی از علائم را در خود مشاهده می‌کنید؟ اگر اختلالی را در خود شناسایی کرده‌اید، با چه مشکلاتی درگیر هستید؟

نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

منبع:

• https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/personality-disorders/types-of-personality-disorder/