استرس حاد چیست؟ مبانی زیستی استرس + تفاوت استرس و اضطراب

استرس، زمینه تمامی پیشرفت انسان طی تاریخ بوده است! استرس ناشی از سقوط هواپیما باعث اختراع چتر نجات شد. استرس ناشی از تصادف خودروها، منجر به اختراع کمربند ایمنی و ایربگ شد و استرس تمام‌شدن مواد غذایی، منجر به پیداکردن راه‌های جدید برای کشاورزی و دامپروری شد. اما وقتی استرس، از مسیر خود خارج می‌شود چه باید کرد؟ استرس حاد چیست و چطور باید با آن مقابله کرد؟

استرس حاد چیست؟

همان‌طور که اشاره شد، استرس نه‌تنها یک واکنش طبیعی بدن است، بلکه همواره باعث رشد و پیشرفت انسان از پریمات و نئاندرتال به شکل امروزی شد. واکنش بدنی استرس، شامل احساس خطر یا در واقع پیش‌بینی خطر بر اساس تجربیات قبلی، با دیدن، شنیدن، لمس، بوییدن یا چشیدن یک محرک غیرمعمول شروع می‌شود.

این محرک غیرمعمول در ذهن تحلیل شده و سپس به سمت آمیگدال روانه می‌شود. آمیگدال با بررسی اطلاعات موجود از محرک جدید و مقایسه آن با محرک‌های قبلی، خطرناک بودن یا نبودن آن را مشخص می‌کند و نتیجه را به تالاموس مخابره می‌کند.

تالاموس قبل از دریافت نتیجه بررسی‌های آمیگدال، اقدامات لازم را انجام داده و بلافاصله پیام آماده‌باش به‌ تمامی اعضای بدن ارسال می‌کند! اما بعد از دریافت پیام آمیگدال، یا پیام آماده‌باش را متوقف یا آن را تبدیل به پیام جنگ یا گریز می‌کند!

دلیل آمادگی تالاموس، قبل از دریافت پیام “خطرناک یا بی‌خطر” میل به آمادگی آن در برابر اتفاقات غیرقابل‌پیش‌بینی است؛ بنابراین، در مواجهه با محرک بی‌خطر نیز حتی برای چند صدم ثانیه، بدن ما ترس را تجربه می‌کند. این موضوع در واکنش پریدن نسبت به صدای بلند رعد و برق دیده می‌شود.

چه چیزی باعث ایجاد استرس حاد می‌شود؟

مسیر پیچیده و طولانی ترسیدن، کمتر از یک‌دهم ثانیه توسط نورون‌های مغز طی می‌شود؛ بنابراین ممکن است حتی این حس ترس در صورت بی‌خطر بودن محرک، با اینکه در ذهنمان به وقوع پیوسته، توسط ما حس نشود. اما تکرار این چرخه یعنی مواجهه با محرک ناشناس اما بی‌خطر، منجر به استهلاک این سیستم می‌شود.

استهلاکی که مارتین سلیگمن درباره آن صحبت می‌کند، در مواجهه با خطر واقعی است که منجر به درماندگی آموخته شده می‌شود. در حالی که استهلاکی که اینجا از آن صحبت شد، در سطح نورونی وجود دارد و منجر به “بیدارباش” می‌شود. اصطلاح بیدارباش به آمادگی تالاموس حتی در صورت بی‌خطر بودن محرک اشاره دارد.

بیدارباش، به‌عنوان یک پروسه و اتفاق زیستی، کشف جدیدی نیست. بیدارباش همان پروسه‌ای است که منجر به توجه بیشتر به جزئیات و اتفاقات در شرایط با پتانسیل وجود خطر می‌شود. اما همان‌طور که واکنش جنگ‌وگریز در بلندمدت منجر به درماندگی آموخته می‌شود، بیدارباش نیز می‌تواند منجر به استرس حاد شود.

استرس حاد یا acute stress

واژه استرس حاد در چهارچوب علم از ریشه اشتباه است! برخلاف اطلاعاتی که در اینترنت منتشر می‌شود، نه‌تنها اختلال یا بیماری‌ای با نام استرس حاد وجود ندارد، بلکه از ریشه اشتباه است؛ اما چرا؟

واژه استرس به معنای فشار است و معمولاً به فشار زیستی – عصبی بدن انسان اشاره دارد. استرس یک واکنش لحظه‌ای و گذرا است؛ بنابراین اضافه‌کردن واژه حاد به آن، عبارتی کاملاً بی‌معنی می‌سازد. اضطراب، ترس با منبع ناشناخته می‌تواند حاد یا مزمن باشد، اما استرس، واکنش بدنی گذرا به محرک‌ها، باوجوداینکه می‌تواند استرس مزمن باشد، نمی‌تواند استرس حاد باشد.

توجه داشته باشید که عبارت استرس حاد در این مقاله، به‌جای استرس شدید کاذب استفاده می‌شود و مشکل یا اختلالی به نام استرس حاد وجود ندارد.

چه کسانی دچار استرس حاد می‌شوند؟

بنا بر توضیحات ارائه شده، می‌دانیم که بیدارباش، آمادگی تالاموس برای مواجهه با خطرات غیرقابل‌پیش‌بینی است. واکنشی که در بدن بعد از درک محرک خطرناک اتفاق می‌افتد، 0.6 تا 2 ثانیه زمان می‌برد؛ در حالی که واکنش تالاموس، با حالت آماده‌باش، می‌تواند کمتر از یک دهم ثانیه باشد.

افرادی که در شرایط یا محیط غیرقابل‌پیش‌بینی وجود دارند، می‌تواند استرس حاد (استرس شدید کاذب) را تجربه کنند. غیرقابل‌پیش‌بینی بودن محیط باعث می‌شود تا تالاموس احساس آرامش نکند و هر لحظه آماده واکنش نشان‌دادن باشد؛ بنابراین استرس حاد، ارتباطی با خطر ندارد!

بیشتر بخوانید:

• عوارض استرس
• غذاهای خوب برای استرس
• کاهش استرس در کوتاه‌ترین زمان ممکن

اثرات استرس حاد بر بدن

استرس حاد (استرس شدید کاذب) مانند استرس معمولی، گذرا و زودگذر است. مخصوصاً کاذب بودن آن این فرصت را ایجاد می‌کند تا با درک کاذب بودن آن توسط تالاموس، در هر لحظه از بین برود! بنابراین استرس شدید کاذب، به‌هیچ‌عنوان ماندگار نیست و با وجود ازبین‌بردن آرامش، تأثیر بلندمدت یا طولانی‌مدت بر بدن یا ذهن ندارد.

مثال قابل‌ لمس از بیدارباش

سعی کنید شبی را به خطر بیاورید که مجبور شدید در خانه دوست یا آشنایی بخوابید. بعد از رفتن به رختخواب، بیشتر از حد معمول زمان می‌برد تا خواب شما سنگین شود؛ چون تالاموس اجازه این اتفاق را نمی‌دهد. این مشکل تا جایی ادامه پیدا می‌کند که خواب‌آلودگی شما تالاموس را قانع کند یا تالاموس با احساس خطر، خواب‌آلودگی را از بین ببرد!

توجه: این مثال را با وقتی که به دلیل راحت نبودن در جای خواب جدید نمی‌توانید بخوابید اشتباه نکنید.

احتمال خطر استرس حاد!

استرس حاد (استرس شدید کاذب) فقط در یک حالت می‌تواند مشکل‌ساز باشد! بیاید یک‌بار دیگر آن را مرور کنیم:

استرس حاد، منجر به واکنش آماده‌باش تالاموس می‌شود که به بدن اجازه می‌دهد در کسری از ثانیه به خطر واکنش نشان دهد. اما تا قبل از ظهور خطر یا علائم استرس، کاملاً مخفی است؛ بنابراین علامت یا نشانه خاصی ندارد! چون خطر واقعی، پیش‌بینی خطر واقعی یا نیاز به واکنش جنگ‌وگریز وجود ندارد.

این شرایط، تا جایی ادامه پیدا می‌کند که تالاموس قانع شود که خطری وجود ندارد یا خطری وجود دارد! در صورت انتخاب گزینه اول، حالت آماده‌باش از بین می‌رود. اما در صورت انتخاب گزینه دوم توسط تالاموس، استرس کاذب، تبدیل به استرس واقعی می‌شود. در نظر داشته باشید که این اتفاق فقط در صورتی که نشانه‌ای از خطر واقعی وجود داشته باشد اتفاق می‌افتد. نتیجه این اتفاق، فعال‌شدن واکنش‌های استرس است. واکنش‌هایی که به‌محض ازبین‌رفتن محرک بیرونی، از بین می‌روند.

در صورتی که این پروسه به تعداد زیاد در بازه زمانی کم تکرار شود، استرس می‌تواند تبدیل به اضطراب شود.

کلام آخر

در این مقاله، مبانی زیستی استرس را بررسی کردیم و متوجه شدیم که چیزی تحت عنوان استرس حاد وجود ندارد. این عبارت توسط سایت‌های زرد روانشناسی خلق شده است و علاوه بر عدم وجود، از لحاظ علمی غیرممکن است. ممکن است شما عبارت استرس حاد را با اضطراب حاد اشتباه کرده باشید. در این صورت با مطالعه مقاله اضطراب حاد می‌توانید به اطلاعات موردنظر خود دست پیدا کنید.

منابع:

Acute VS Chronic stress – psych center