اضطراب چیست؟ هزاران بار این واژه را شنیده‌ایم اما شاید اطلاعات درستی درباره آن نداشته باشیم یا واژه استرس و اضطراب را به جای یک‌دیگر به کار ببریم. اضطراب بر خلاف استرس، بدون محرک خارجی ایجاد می‌شود و ما آن را به صورت دلشوره یا یک احساس ناخوشایند، تجربه می‌کنیم. اختلال اضطراب، یک پله فراتر از احساسات لحظه‌ای است و می‌تواند برای مدت زمان طولانی‌تری فرد را درگیر کند. در این مقاله به طور مفصل درباره اختلال اضطراب، انواع و شیوه‌های درمان آن صحبت می‌کنیم.
اختلال اضطراب چیست
اضطراب موقعیتی، بخشی عادی از زندگی در دنیای امروز است. با این وجود، برخی افراد به طور مکرر، شدید و مداوم دچار نگرانی و ترس درباره اتفاقات روزمره می‌شوند. اگر بخواهیم خیلی خلاصه بگوییم اختلال اضطراب چیست می‌توانیم چنین توصیفی داشته باشیم: اختلال اضطراب شامل دوره‌های تکرارشونده و ناگهانی احساس اضطراب، ترس و وحشت شدید است که قابلیت این را دارد که در طول چند دقیقه فرد را از لحاظ جسمی و روحی دچار ناراحتی کند.
این احساسات مرتبط با اضطراب و پانیک روی فعالیت‌های روزمره تاثیرگذار است. اضطراب در واقع نوعی واکنش بدن در برابر خطر به حساب می‌آید اما میزان آن نسبت به محرک، افراطی و شدید است. کنترل اضطراب در افراد مبتلا به این اختلال دشوار است و معمولا آنها از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که موجب اضطراب می‌شود پرهیز می‌کنند. علائم ممکن است از ابتدای کودکی و نوجوانی بروز پیدا کنند و تا بزرگسالی ادامه یابند اما قابل درمان و کنترل است.
تاریخچه اختلال اضطرابی
نقطه آغاز اختلال اضطراب چیست؟ اضطراب و اختلال اضطراب از زمان پیدایش و رویارویی انسان با ماموت‌ها و حیوانات شکاری آغاز شد. با این وجود، شناخت و پذیرش آن به عنوان مشکلی قابل درمان، نیاز به مدت‌ها زمان داشت.
جالب است بدانید که اختلالات اضطرابی در نوشته‌های هندی باستان توصیف شده است. قدمت این نوشته‌ها به 5000 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. مطالعه اضطراب در دنیای روم و یونان باستان و حدودا 2000 سال قبل از میلاد مسیح آغاز شد. رابرت بورتون در قرن 17 میلادی، این احساس و واکنش را در کتابی تحت عنوان آناتومی مالیخولیا توصیف کرد.
در قرن 18 میلادی مراقبت از افراد مبتلا به بیماری‌های روانی وجود خارجی نداشت. درمان شامل حجامت خون، پاکسازی، آب درمانی، استفاده از داروها و ترکیبات گیاهی، داروهای مضر و شوک درمانی بود. مهم‌تر اینکه آنها بر این باور بودند کسانی که سلامت روحی روانی ندارند خطرناک هستند و باید دور از جامعه نگهداری شوند.
علل اختلالات اضطرابی هنوز به طور دقیق مشخص نیستند. اما متخصصان بر این باورند که ترکیبی از عوامل محیطی، ژنتیکی، روانشناختی و رشدی روی شکل‌گیری و وخامت اختلال اضطرابی تاثیر می‌گذارند.
نشانه‌های اضطراب
علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب چیست؟ علائم شامل مجموعه نشانه‌هایی است که روی جسم و روان شخص تاثیر می‌گذارد و خود را به شکل‌های زیر نشان می‌دهد:
- احساس استرس، بی‌قراری و تنش درونی
- احساس خطر، تهدید و وحشت
- افزایش ضربان قلب
- تنفس بسیار سریع و نفس نفس
- لرزش بدن یا لرزش عضلانی
- تعریق زیاد (حتی بدون تحرک داشتن شخص)
- احساس ضعف و خستگی
- مشکل در تمرکز و مشکل در فکر کردن به هر چیزی غیر از نگرانی کنونی
- دشواری در تنفس
- میل به اجتناب از عوامل تحریک کننده اضطراب
- مشکل در کنترل این احساسات منفی و آزاردهنده
- مشکلات مرتبط با معده و روده
علل اختلال اضطرابی
علت اختلال اضطراب چیست؟ علت اختلالات اضطرابی به طور دقیق و کامل مشخص نیست. تجربه‌های زندگی مثل ضربه‌های روحی ممکن است به شکل اضطراب در فرد بروز کند. عوامل ژنتیکی هم تاثیر بسزایی در احتمال ابتلای شخص دارند. به طور کلی علل احتمالی را می‌توان به شکل‌های زیر تقسیم کرد:
۱. علل پزشکی
برای برخی از افراد، اضطراب ممکن است ریشه مشکل یا بیماری جدی دیگری تلقی شود. در برخی موارد، اضطراب علامتی برای یک بیماری پزشکی دیگر است. در این حالت پزشک متخصص شما برای اطمینان چند آزمایش برای شخص تجویز می‌کند. مثال‌هایی از مشکلات پزشکی که به اضطراب مرتبط هستند عبارتند از:
- بیماری‌های قلبی
- دیابت
- مشکلات تیروئیدی مثل پرکاری تیروئید
- قطع خودسر دارو یا عمل نکردن به تجویز پزشک
- بیماری‌های مرتبط با دستگاه تنفسی مثل آسم یا انسداد مزمن ریوی
- قطع داروهای ضداضطراب مثل بنزودیازپین‌ها و ترک اعتیاد به الکل
- برخی انواع نادر و خاص تومورها
- دردهای مزمن یا سندروم روده تحریک‌پذیر
۲. ارتباط عارضه دارویی و اختلال اضطراب
در برخی موارد اختلال اضطراب ناشی از عوارض داروهای خاص یا یک وضعیت پزشکی است. این موارد عبارتند از:
- فردی از اعضای نزدیک بستگان شما به اختلالات اضطرابی مبتلا نیست.
- شما در دوران کودکی هیچ نوع مشکل اضطرابی نداشتید.
- به دلیل اضطراب از موقعیت‌های خاص یا چیزهای مشخصی اجتناب نمی‌کنید.
- شما به طور ناگهانی و بدون هیچ محرک بیرونی دچار حمله اضطرابی می‌شوید. حتی ممکن است سابقا این نوع اضطراب را تجربه نکرده باشید.
آشنایی با انواع اختلال اضطرابی
انواع اختلال اضطراب چیست؟ از انواع اختلالات اضطرابی می‌توان اختلال اضطرابی کلی، اختلال اضطراب اجتماعی، فوبیاهای خاص، اختلال اضطراب عصبی و اضطراب جدایی را نام برد. فرد ممکن است به بیش از یک نوع اختلال اضطرابی مبتلا باشد. برخی از انواع آن به علت برخی عارضه‌های دارویی ایجاد می‌شوند. نگاهی به آنها داشته باشیم:
۱. آگروفوبیا (به انگلیسی: Agoraphobia) یا ترس از مکان‌های شلوغ
نوعی اختلال اضطرابی است که فرد از قرار گرفتن در مکان‌ها و موقعیت‌های خاص که موجب حمله پنیک و اضطراب می‌شود جلوگیری می‌کند. همچنین شخص در این وضعیت احساس گیر افتادن در تله، درماندگی و شرم می‌کند.
۲. اضطراب اجتماعی ناشی از مصرف داروهای خاص
این اضطراب ناشی از نشانه‌های اضطراب شدید یا حمله عصبی است که مستقیما با سلامت جسمی ارتباط دارد.
۳. اختلال حمله عصبی یا اختلال حمله پانیک
این اختلال شامل دوره‌هایی است که شخص دچار ترس، وحشت و اضطراب ناگهانی می‌شود که می‌تواند در طی چند دقیقه به اوج علائم جسمی و روحی برسد. علائم جسمی به این شکل است که فرد دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه و تپش قلب می‌شود. فرد پس از تجربه حمله عصبی ممکن است مدام نگران وقوع دوباره آنها باشد. این امر موجب امتناع او از حضور در برخی موقعیت‌ها یا شرایط خاص می‌شود.
بیشتر بخوانید:
۴. لالی انتخابی
این اختلال نوعی اختلال مرتبط با برقراری ارتباط است که در دسته اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرد. کودکان مبتلا، از صحبت کردن در موقعیت‌های خاص مثل مدرسه یا در ارتباط با بستگان امتناع می‌کنند و قادر به صحبت کردن نیستند. بالعکس در برخی موقعیت‌ها به راحتی صحبت می‌کنند. این مشکل در عملکرد آنها در مدرسه، محیط کار و ارتباطات اجتماعی تاثیر منفی می‌گذارد.
۵. اختلال اضطراب جدایی
این اضطراب بیشتر در کودکان دیده می‌شود و روی روند رشد آنها تاثیر دارد. این نوع اختلال به دلیل جدایی کودک از یکی یا هر دو والدین یا شخصی که نقش والد را بر عهده دارد اتفاق می‌افتد.
۶. فوبیاهای خاص
منظور از این فوبیا، هراس یا احساس اضطراب در برابر اشیا یا موقعیت‌های خاص است. این هراس در برخی افراد به اندازه‌ای است که موجب حمله اضطرابی در شخص می‌شود.
۷. اختلال اضطرابی ناشی از مصرف داروها
مصرف نادرست یا خودسرانه دارو، قطع داروهای تجویزی پزشک یا در تماس بودن با برخی مواد سمی می‌تواند علائم اضطراب و در موارد شدید منجر به اختلال اضطرابی شود.
۸. اختلال اضطراب نامشخص
از دیگر علل اختلالات اضطرابی می‌توان به عوامل غیرمشخص و یا فوبیاهایی اشاره کرد که در دسته‌بندی قرار نگرفته‌اند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بهترین زمان مراجعه به متخصص روانپزشک یا روانشناس برای درمان اختلال اضطراب چیست؟
- اگر مدام احساس نگرانی شدید دارید. به طوری که این احساس روند کار، روابط و دیگر بخش‌های زندگی‌تان را دچار اختلال کرده است.
- اگر احساس ترس، نگرانی یا اضطراب از دست دادن کنترل دارید. یا احساس می کنید کنترل شرایط و به خصوص احساسات درونی برایتان دشوار است.
- اگر احساس افسردگی می‌کنید یا سلامت روان شما دچار مشکل شده و از این بابت احساس نگرانی می‌کنید.
- اگر میل به مصرف انواع مواد مخدر، دخانیات و به صورت افراطی نوشیدنی‌های الکی دارید.
- اگر احساس می‌کنید مشکل اضطراب یا اختلال اضطراب شما حاکی از وجود مشکل دیگری است.
- اگر افکار و برنامه‌ای برای آسیب رساندن به خود و جانتان را دارید. در این صورت سریعا به متخصص مراجعه کنید.
ممکن است احساس نگرانی شما به خودی خود از بین نروند. ممکن است به مرور زمان و کمک نگرفتن برای بهبود بدتر شود. اگر درمان و پیگیری را سریع‌تر آغاز کنید طبعاً مقابله راحت‌تری خواهید داشت.
درمان اختلال اضطرابی
درمان اختلال اضطراب چیست؟ آیا دارو درمانی برای همه افراد ضروری است؟ درمان به نوع اضطراب، شدت آن و علت ابتلا بستگی دارد. برای بسیاری از افراد درمان هم از طریق دارو و هم روان درمانی تکمیل می‌شود.
۱. روان درمانی
مشاوره روانشناسی یا روانکاوی هر دو شامل درمان توسط یک متخصص روانشناس یا مشاور بالینی است. در طی جلسات مشاوره با روش‌های خاصی علائم اضطراب کاهش می‌یابند.
درمان شناختی رفتاری یا CBT، موثرترین روش مقابله با اضطراب و اختلالات اضطرابی است. این رویکرد درمانی در کوتاه مدت روی آموزش مهارت‌های خاص برای کنترل و کاهش علائم تمرکز دارد. همچنین بیمار به انجام فعالیت‌هایی که موجب کاهش اضطراب وی می‌شود تشویق می‌شود.
CBT همچنین شامل درمان از طریق مواجهه با موقعیت هم هست . به این ترتیب که شخص بیمار به طور اصولی و با آمادگی در معرض موقعیت‌هایی که موجب تحریک اضطراب او می‌شود قرار می‌گیرد. این مواجهه مستمر باعث افزایش اعتماد به نفس شخص می‌شود. علاوه بر این فرد قدرت درونی مقابله و کنترل اضطراب را می‌یابد.
بیشتر بخوانید:
۲. دارو
داروهای بسیار مختلفی برای درمان و کاهش شدت علائم اختلال اضطراب کاربرد دارند. داروها بسته به میزان درگیری جسم و روح شخص با علائم متفاوت است. برخی از داروهای ضدافسردگی برای درمان اختلالات اضطرابی کاربرد دارند. حتما هنگام هنگام دریاقت و تجویز داروها توسط پزشک، از عوارض احتمالی، مزایا و نحوه مصرف دارو مطلع شوید.
تاثیرات اختلال اضطراب بر فرد
اثرات اختلال اضطراب چیست؟ اختلال اضطراب بیش از تجربه احساس نگرانی، ترس و وحشت است. فرد ممکن است به دلیل اضطراب علائم شدیدتری را در شرایط فیزیکی، روحی یا حتی دیگر بیماری‌های خود مشاهده کند. به همین دلیل باید آن را جدی گرفت و به فکر چاره بود. این اثرات به شکل‌های دیگری هم بروز می‌یابند از جمله:
- افسردگی و دیگر بیماری‌های روحی روانی
- سوء مصرف مواد مخدر
- بی‌خوابی و اختلالات مرتبط با خواب (در مقالات «اختلال خواب چیست؟» بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.)
- مشکلات مرتبط با شکم (معده و روده)
- سردرد و دردهای موضعی مزمن
- انزوای اجتماعی
- کاهش عملکرد در مدرسه یا محیط کار
- کاهش کیفیت زندگی
- افکار خودکشی و آسیب به خود
تشخیص اختلالات اضطراب
برای تشخیص قطعی حتما باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک از ارتباط این علائم با مشکلات جسمی شما مطمئن می‌شود. او می‌تواند از علائم و شرایط پزشکی مرتبط با اضطراب اطمینان حاصل کند.
اگر دچار اضطراب شدید هستید نیاز به مراجعه به متخصص سلامت روان ضروری است. روانپزشک و روانکاو در این مرحله می‌توانند به شما کمک کنند. همچنین متخصصی که به او مراجعه می‌کنید در ابتدا به ارزیابی سلامت روان شما می‌پردازد.
این ارزیابی شامل پرسشنامه شفاهی یا کتبی از احساسات، افکار و رفتار شخص است که به یافتن مشکل کمک می‌کند. همانطور که گفتیم اختلالات اضطرابی با دیگر مشکلات روحی روانی در ارتباط هستند. مشکلاتی مثل افسردگی و مصرف مواد مخدر از این دست هستند. البته وجود این مشکلات درمان را چالش‌برانگیزتر می‌کند.
کلام آخر
علائم، علل و راه درمان اختلال اضطراب چیست؟ اختلال اضطرابی از مشکلات شایع و آزاردهنده در بین افراد است. البته که وجود اضطراب در دوره‌های زمانی مختلف طبیعی است اما زمانی که روی زندگی روزمره تاثیر منفی داشته باشد یک اختلال یا مشکل جدی به حساب می‌آید. افراد مبتلا معمولا روند درمان را آغاز نمی‌کنند و همین امر موجب مزمن شدن و وخامت بیماری می‌شود. آشنایی و علم به علائم، علل و راه‌های کنترل و درمان می‌تواند کمک زیادی به شخص کند.
منابع:
۶ پاسخ
سلام خسته نباشید
من با اضطراب شدید درگیرم و وقتی افکار به مغزم هجوم میارن خودم رو با گوشی یا فیلم سرگرم میکنم. انقدر که سر دردای شدیدی میگیرم و پایین چشمام گود شده. اضطراب خیلی فرساینده هست.
سلام سحر جان
فرار از افکار اذیت کننده بدترین راه حل هست. سعی کنید افکارتون رو روی کاغذ بیارید تا بتونید دربارشون فکر کنید. اینجوری متوجه میشید که در چه موقعیت‌هایی یا در مواجهه با چه افرادی اضطرابتون تشدید میشه.
سلام
دختر من اختلال اضطراب جدایی داره و ازم جدا نمیشه. شاغل هستم اما نمیتونم بذارمش مهد. همیشه باید یه کسی همراهش باشه. یه بار در پارک گم شده و از اون موقع بدتر هم شده.
سلام الهام جان
اضطراب جدایی دلایل زیادی میتونه داشته باشه و تا زمانی که برطرف نشه احتمالا با رفتن به مهد کنار نیاد. به روانشناس کودک مراجعه کنید و نشانه‌ها رو شرح بدید. بهتون کمک میکنن تا کم کم مشکل رو برطرف کنید.
سلام خسته نباشید
استرس و اضطراب باهم متفاوتن؟ اگه که آره چه تفاوتی دارن؟چجوری میشه تشخیصشون داد؟
سلام علی جان
بله متفاوت هستن. در مقاله «استرس چیست» بیشتر درباره این موضوع صحبت کردیم. معمولاً استرس با یک محرک خارجی ایجاد میشه اما اضطراب ممکنه محرک خارجی نداشته باشه و فرد ندونه که چرا اضطراب رو تجربه میکنه.