تنها موضوع و مسئله‌ای که حین حملات عصبی، ذهن فرد درگیر و احتمالاً اطرافیانش را درگیر می‌کند، سؤال مهم و کلیدی در این باره است؛ آیا بیماری پانیک خطرناک است؟ آیا بیماری پانیک کشنده است و می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی دیگر شود؟ در این مقاله با بررسی جامع اختلال پانیک و تمامی نکات مرتبط به آن مثل ماهیت، علت و خطرهای آن را توضیح خواهیم داد.
بیماری پانیک چیست؟
بیماری پانیک، اختلال پانیک، اختلال حمله عصبی (با نام‌های مختلف شناخته می‌شود) به حمله وحشت‌زدگی اطلاق می‌شود که اکثر اوقات دلیل مشخصی نداشته و منجر به ناتوانی جسمی در کنترل وضعیت بدن و عدم توانایی در کنترل تفکر برای دقایقی می‌شود. مدت‌زمان حملات عصبی می‌تواند از 2 دقیقه الی نیم ساعت باشد و معمولا حدود 5 دقیقه طول می کشد.
همین زمان کوتاه حملات عصبی، به دلیل شدت زیاد این حملات بسیار وحشتناک و دشوار است. حملات عصبی در بیماری پانیک می‌تواند همراه علائم جسمی از جمله افزایش شدید ضربان قلب، تعرق، لرزش عضلات و افت فشارخون و بی‌حالی باشد. مشکلات مرتبط به بیماری پانیک به همین‌جا ختم نمی‌شود و عوارض می‌تواند تا ساعت‌ها به شکل بی‌حالی شدید، ناتوانی در به خواب‌رفتن، از دست‌دادن مهارت‌های ظریف و بی‌اشتهایی شود.
علت‌های بیماری پانیک
بیماری پانیک، یک اختلال روانشناختی است. به این معنا که علت اصلی در شکل‌گیری و وجود آن، به فرآیندهای ذهنی برمی‌گردد و علت پزشکی مستقیم و مشخصی برای آن وجود ندارد و مشخص کردن علل اصلی اختلال پانیک بسیار دشوار است. (در مقاله «علت بیماری پانیک» به دلایل پرداخته‌ایم.) لازم به ذکر است که این فرایندهای ذهنی معیوب، بدون زمینه‌های پزشکی نمی‌توانند منجر به بیماری پانیک شوند.
شکل‌گیری و روند
میانگین سنی افراد درگیر با بیماری پانیک، حدود 20 الی 24 سالگی است و هیچ بیماری در سه دهه اخیر مسن تر از 45 سال وجود نداشته است. اختلال پانیک یک بیماری مزمن به حساب می آید و در صورت عدم درمان معمولا بدون تغییر باقی می ماند اما برخی شرایط خاص، می توانند باعث افزایش یا کاهش شدت آن شوند. با وجود میانگین سنی در اوایل جوانی، اکثر بیماران از سنین نوجوانی با پانیک درگیر شدند.
عوامل زمینه‌ساز بیماری پانیک
- خلق‌وخو: خلق‌وخوی ناسازگار، مثل حالت عاطفی منفی (آمادگی برای تجربه هیجانات منفی) و حساسیت اضطرابی (توجه بیش از حد به اضطراب) عوامل خطر پررنگی برای بیماری پانیک هستند.
- محیط: اکثر بیماران درگیر با اختلال پانیک، تجربه اتفاقات ناگوار، مخصوصاً در کودکی دارند. سیگارکشیدن می‌تواند علائم پانیک را تشدید کند. روابط اجتماعی ناسالم در شدت حملات پانیک تأثیر دارد.
- ژنتیک: تأثیر ژنتیک در بیماری پانیک غیرقابل‌انکار است. با این وجود ژنوم مشخصی برای آن شناخته نشده است؛ بلکه ژنوم‌های مختلف در ارتباط با یکدیگر تأثیر گذارند.
- فیزیولوژی: ناهنجاری‌های سیستم عصبی (بادامه؛ مسئول کنترل ترس) در بیماران اختلال پانیک وجود دارد؛ اما مشخص نیست که بیماری پانیک باعث این ناهنجاری می‌شود یا این ناهنجاری منجر به اختلال پانیک می‌شود.
بیماری پانیک چه علائمی دارد؟
تشخیص بیماری پانیک به دلیل شباهت‌های موجود به انواع مختلف اختلالات اضطرابی می‌تواند پیچیده باشد. علائم پانیک شامل دو گروه اصلی می‌شود.
گروه یک؛ علائم جسمی و احساسی
حمله پانیک، یک حمله وحشت‌زدگی غیرمنتظره‌ی عودکننده است که با هجوم ناگهانی ترس شدید یا ناراحتی شدید که شامل حداقل چهار مورد از علائم زیر می‌شود:
- تپش قلب (کوبش یا ضربان بالا)
- تعریق
- لرزش عضلات
- احساس تنگی نفس
- احساس خفگی
- درد یا فشار بر قفسه سینه
- تهوع یا ناراحتی گوارشی
- احساس گیجی یا ضعف
- احساس سرما یا گرمای شدید
- احساس بساوش (کرختی یا مورمورشدن پوست)
- مسخ واقعیت یا مسخ شخصیت (جداشدن از خویشتن)
- احساس ازدست‌دادن کنترل بدن
- ترس از مرگ
توجه: برخی نشانه‌های جانبی مثل زنگ‌زدن گوش، تنش عضلانی شدید مخصوصاً در گردن، سردرد شدید، جیغ کشیدن یا گریه کردن بدون کنترل می‌توانند جزو نشانه‌ها باشند، اما از نشانه‌های اصلی نیستند.
گروه دوم؛ ویژگی‌های همراه
حداقل یکی از حملات در ماه باید شامل یکی از دو مورد زیر باشد:
- نگرانی مداوم درباره رخ‌دادن حمله و پیامدهای آن
- تغییر در رفتار و اعمال به هدف جلوگیری از بروز مجدد حملات
توجه: تشخیص اختلال پانیک فقط با نظارت متخصص سلامت روان (روانشناس یا روانپزشک) معتبر است.
عوارض بعد از حمله پانیک
همان‌طور که در بخش قبلی اشاره شد، عوارض بعد از حمله پانیک به نشانه‌های فیزیکی ختم نمی‌شود. مضرترین عارضه‌ای که اختلال پانیک می‌تواند داشته باشد، نگرانی مداوم درباره رخ‌دادن حمله و اجتناب از رفتارهای خاص مثل رفتن به مهمانی برای جلوگیری از رخ‌دادن مجدد حمله است.
مضر بودن این عارضه آن‌جایی مشخص می‌شود که فرد به‌مرور زمان میل به تنها بودن پیدا می‌کند و ترجیح می‌دهد از ریتم زندگی فاصله بگیرد که این موضوع به‌خودی خود منجر به تشدید علائم و افزایش دفعات حمله می‌شود.
تجربیات بیماران پانیک
همان‌طور که از علائم پیداست، تجربیات بیماران پانیک حین حملات بسیار شدید و وحشتناک است. احساس خفگی، تپش قلب و درد خفیف در قفسه سینه می‌تواند شبیه به حمله قلبی باشد. به همین دلیل افراد حین حمله باور دارند که در حال مرگ هستند.
آیا بیماری پانیک خطرناک است؟
با وجود شدت بسیار بالای علائم حین حملات، بیماری پانیک به عنوان یک بیماری خطرناک شناخته نمی‌شود. با این وجود به دلیل مزمن بودن این اختلال، در صورت عدم پیگیری درمان، مشکلات گوارشی (ناشی از اضطراب) و آریتمی قلب ممکن است بروز دهد. البته باید در نظر داشت که این دو علامت، ثابت نخواهند بود و با درمان اختلال پانیک، از بین خواهند رفت.
خطر دیگری که بیماری پانیک می‌تواند داشته باشد، به باورهای ذهنی و احساسات شدید فرد حین حملات برمی‌گردد. مسخ واقعیت حین حملات می‌تواند منجر به تصمیمات خطرناک مثل خودکشی شود. خلق منفی ناشی از حملات نیز می‌تواند منجر به کناره‌گیری از زندگی روزمره و حتی ترک تحصیل یا دوری از شغل شود. مجدداً نیاز به یادآوری است که این عوامل بعد از درمان پانیک از بین خواهند رفت.
راه‌های کنترل حمله عصبی
برخلاف مشکلاتی که در کنترل حملات در بیماری‌هایی مثل صرع وجود دارد، کنترل حمله عصبی ممکن است و پیشگیری از آن نیز می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. مهم‌ترین نکته‌ای که تمامی افراد درگیر با حمله عصبی و اطرافیانش باید بدانند، عدم وجود خطر مرگ بر اثر حمله عصبی است. البته این به موضوع به معنای عدم اهمیت آن و عدم نیاز به درمان نیست.
توجه: برخلاف باور عمومی، پانیک و صرع هیچ وجه مشترکی ندارند و ارتباطی بین آنها وجود ندارد.
نکته مهم دیگری که می‌تواند در کنترل حملات پانیک مؤثر باشد، وجود یک همراه مورداعتماد و در دسترس است. وجودداشتن یک فرد مورداعتماد و در دسترس، با تشویق فرد به حرف‌زدن و جلوگیری از تلنبار شدن فشار عصبی می‌تواند به پیشگیری از حملات نیز کمک کند. در ادامه به نکات کاربردی برای کنترل حمله عصبی خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید:
نکات کاربردی
- کمک به فرد برای تنفس بهتر: یکی از اتفاقاتی که حین حملات عصبی اتفاق می‌افتد، کاهش شدید اکسیژن خون است. هر راهکاری که بتواند برای افزایش اکسیژن مفید باشد، کمک شایانی به کنترل حمله می‌کند.
- تکنیک‌های تنفس عمیق
- اسپری آسم (اسپری آسم فقط در شرایط خاصی مفید است و بهتر است با متخصص خود برای استفاده از آن مشورت کنید)
- تغییر مکان به فضای آزاد یا باز کردن پنجره‌ها
- تغییر مسیر فکری فرد: حین حمله، فرد توانایی فکرکردن به موضوعات مثبت و ارزش‌های زندگی را ندارد. همراه فرد می‌تواند با حرف‌زدن و استفاده از جملات آرام‌بخش به وی در کنترل فکر خود کمک کند. (این تکنیک را فقط در صورت رضایت فرد انجام دهید.)
- کمک به گردش خون بهتر: تپش قلب شدید در صورتی که برای طولانی‌مدت ادامه داشته باشد، می‌تواند منجر به ضعف در گردش خون شود. ماساژ نرم عضلات مخصوصاً عضلات گردن می‌تواند به بهبود گردن خون کمک کند و تأثیر مثبتی بر حمله عصبی داشته باشد.
درمان بیماری پانیک
با وجود پیچیدگی عوامل زمینه‌ساز اختلال پانیک و شدت بسیار بالای علائم، درمان افراد مبتلا معمولاً بسیار موفق است و حتی در صورت برگشت اختلال پس از درمان، شدت بسیار کمتری خواهد داشت. درمان اصلی بیماری پانیک شامل جلسات هفتگی روان‌درمانی می‌شود. (درمان پانیک چقدر طول میکشد؟) رویکردهای درمانی مختلف می‌تواند برای درمان پانیک مورداستفاده قرار بگیرد و تصمیم نهایی توسط متخصص گرفته خواهد شد.
دارودرمانی برای درمان پانیک ضروری نیست، اما در صورت نیاز داروهای مختلفی تجویز خواهد شد. برای مثال برخی از افراد درگیر، برای کنترل ضربان قلب می‌توانند از داروهای بیماری‌های قلبی استفاده کنند. (استفاده طولانی‌مدت یا منظم این داروها به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود.)
بیشتر بخوانید:
اختلالات همراه این بیماری کدام است؟
پیچیدگی اختلال پانیک معمولاً باعث عدم توانایی در افتراق آن از اختلالات دیگر حتی گاهی توسط متخصصین می‌شود. برای مثال تشخیص اختلال پانیک در صورتی که دلیل واضح (منطقی یا غیرمنطقی/واقعی یا غیرواقعی) داشته باشد، اشتباه خواهد بود. از طرف دیگر، علائم پانیک می‌تواند به عنوان عوارض جانبی داروهای بیماری‌های پزشکی یا مواد مخدر رخ دهد که در این صورت، تشخیص پانیک صحیح نخواهد بود.
با این وجود، اختلالات روانشناختی مختلفی، از وسواس فکری – عملی تا اختلالات دیگری از خانواده اضطرابی یا اختلالات مرتبط با افسردگی می‌تواند همراه اختلال پانیک وجود داشته باشد. به دلیل عدم دسترسی به روابط علت و معلولی پانیک با بیماری یا اختلال‌های دیگر، بیماران مبتلا به آسم، تیروئید، افتادگی دریچه میترال قلب و آریتمی قلب در صورتی که حملات وحشت‌زدگی را تجربه می‌کنند، شامل تشخیص گذاری می‌شوند.
کلام آخر
بیماری پانیک که با حملات وحشت‌زدگی عودکننده که ناشی از دلیل خاصی نیستند، به دلیل شدت بسیار بالای علائم و شباهت‌های موجود به ناراحتی قلبی، می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد. در این مقاله با بررسی عوامل زمینه‌ساز، علائم، اختلالات همراه و نحوه کنترل و درمان این اختلال، می‌توانیم با اطمینان به سؤال آیا بیماری پانیک خطرناک است پاسخ دهیم؛ بیماری پانیک خطرناک نیست و منجر به مرگ نمی‌شود، اما درمان آن ضروری است و باید پیگیری شود.
منابع:
